TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Cách tính tuổi thật của chó Nếu chú chó của bạn đã sống và chạy nhảy được khoảng một thập niên thì đa số mọi người sẽ cho rằng nó đã già tương đương như con người ở độ tuổi 70. Cách tính tuổi này cho rằng mỗi năm trong cuộc đời của chú chó tương đương với bảy năm tuổi người, đến từ cách chia tuổi đời của con người khoảng 77 tuổi cho số tuổi thọ của chó vào khoảng 11 năm. Giả thiết chi phối cách tính này là mỗi năm dương lịch mà chú chó sống tương đương với bảy năm tuổi người, vào bất kỳ giai đoạn nào trong đời chú chó. Nhưng một nghiên cứu mới cho thấy mọi thứ không hẳn đơn giản như vậy. Và nếu ta quan sát một số cột mốc phát triển căn bản, ta sẽ hiểu rõ vì sao. Chẳng hạn, hầu hết các giống chó đạt độ tuổi trưởng thành về sinh dục trong khoảng 6 đến 12 tháng - trong đó mức cao của thời gian này tương đương với 7 tuổi ở người, theo cách tính truyền thống. Tính từ chiều ngược lại thì tuy không phải là thông dụng nhưng có một số chú chó sống đến hơn 20 năm. Theo quy tắc chuyển đổi “thừa số của bảy”, thì điều này tương đương với con số không thể tin nổi là 140 năm tuổi ở người. Vấn đề càng phức tạp hơn ở chỗ tuổi thọ của chó phụ thuộc đáng kể vào giống chó. Những chú chó nhỏ có khuynh hướng sống lâu hơn hẳn, cho thấy chúng già đi chậm hơn so với chó to. Tất cả điều này làm dấy lên câu hỏi, thế “tuổi” theo cách con người tính nghĩa chính xác là gì. Cách rõ ràng nhất để mô tả thì đây đơn giản là khoảng thời gian trôi qua kể từ lúc ra đời. Đây được coi là định nghĩa tuổi tác tính theo thời gian. Kiến thức mới cho thấy những chú chó nuôi bước vào tuổi trung niên sớm hơn so với dự tính của chủ Tuy nhiên, còn có những cách miêu tả khác. Chẳng hạn, tuổi sinh học là định nghĩa mang tính chủ quan hơn, theo đó phụ thuộc vào những dấu hiệu sinh lý học để xác định sự phát triển của một sinh vật. Điều này bao gồm những yếu tố như “chỉ số yếu ớt” - một chỉ số được tính đến để đánh giá tình trạng bệnh tật của sinh vật, sự sụt giảm nhận thức và mức độ hoạt động. Sau đó, còn có những yếu tố khách quan hơn như các dấu hiệu sinh học của tuổi tác, như mức độ hiển thị gene (là những gene sinh sản ra hàm lượng protein khác nhau ở mỗi giai đoạn tuổi khác nhau trong đời), hay số lượng tế bào miễn dịch. Tỷ lệ mà tuổi sinh học tăng lên phụ thuộc vào những yếu tố thừa hưởng từ gene, phụ thuộc vào sức khỏe tâm thần và lối sống. Chẳng hạn, nếu bạn dành nhiều thời gian ăn thức ăn nhanh và hút thuốc thay vì tập thể thao và ăn uống lành mạnh, thì khả năng là tuổi sinh học của bạn sẽ vượt quá tuổi tính theo thời gian. Hoặc bạn có thể là một người 60 tuổi với một cơ thể chỉ chừng 40 tuổi nếu bạn chăm sóc chính mình tốt. Thay vì mừng tuổi theo thời gian, quan sát các dấu hiệu methyl hóa trên DNA của chó là cách đo tuổi thọ chính xác hơn nhiều Cuộc đời của chó Khi bàn đến việc so sánh tuổi của động vật tùy theo loài, định nghĩa sinh học về tuổi tác hữu ích hơn nhiều so với tuổi tính bằng năm. Biết một chú chuột hamster chừng sáu tuần tuổi không giúp bạn hiểu rõ về giai đoạn trong đời của con vật đó, thậm chí dù bạn biết rõ tuổi thọ mà hamster sống được chỉ chừng ba năm. Hiểu rằng một chú chuột hamster đã đến tuổi sinh sản có thể đem lại hiểu biết rõ ràng hơn nhiều về độ trưởng thành của nó. Các tác giả của một nghiên cứu về tuổi tác cho thấy cách hợp lý để đánh giá tuổi sinh học là sử dụng “đồng hồ biểu sinh” - những thay đổi trong DNA của chúng ta có được qua thời gian ở tất cả động vật có vú. Trong năm đầu tiên, chó con trưởng thành nhanh đến mức chúng già bằng con người 31 tuổi Đặc biệt, quá trình “methyl hóa” - là việc thêm vào các chuỗi methyl (kết cấu một nguyên tử carbon gắn với ba nguyên tử hydro) vào DNA - có vẻ như là dấu hiệu tốt cho thấy độ tuổi. Rất nhiều các dấu hiệu sinh lý học nổi bật, như sự phát triển của răng, có vẻ xảy ra đồng thời với mức độ methyl hóa ở nhiều loài khác nhau. Vì vậy, bằng cách gắn kết mức độ methyl hóa ở chó tha mồi (Labrado retrievers) và con người, các nhà nghiên cứu rút ra một công thức đo độ tuổi chó tương đương với tuổi ở người. Công thức đó như sau: tuổi tương đương ở người = 16 x ln (tuổi tính theo năm của chó) + 31 Ở đây, “ln” là phép toán có tên logarithm tự nhiên (“natural logarithmhm”). Phép toán logarithm nổi tiếng trong đo đạc phi tuyến tính với năng lượng phát ra trong một trận động đất (tính bằng Richter) hay qua cách đo âm lượng (đơn vị tính bằng decibel). Phép toán này cũng hữu ích khi ta phải đo đạc số lượng của những vật có kích thước khác nhau ở nhiều cấp khuếch đại khác nhau. Thậm chí phép toán logarithm có thể đo được sự trôi đi của thời gian và có thể giải thích tại sao ta cảm thấy thời gian trôi nhanh hơn khi ta già đi. Trong đồ thị bên dưới, bạn có thể thấy logarithm tự nhiên vận hành ra sao khi chuyển đổi số năm chú chó sống (tuổi của chó) thành tương đương con số tuổi của người trong đường gạch đứt màu đỏ. Đường cong cho thấy ban đầu chó trưởng thành cực nhanh, nhưng quá trình lão hóa của chó sau đó chậm lại, nghĩa là phần lớn thời gian trong đời, chó như thể có thời kỳ tuổi trung niên rất dài. Cách ngắn gọn hơn để nhớ là, năm đầu tiên trong đời chú chó được tính tương đương 31 tuổi ở người. Sau đó, mỗi lần tuổi đời của chó (tính theo thời gian thực tế) tăng gấp đôi thì số tuổi của nó tương đương với người sẽ là số lần tăng gấp đôi đó nhân với 11, cộng thêm 31. Như vậy, một chú chó tám tuổi trong đời thực sẽ đồng nghĩa với ba lần “nhân đôi” (từ một thành hai, hai thành bốn, và bốn thành tám), từ đó cho ra con số tuổi của chú chó đó tương đương với người ở độ tuổi 64 (tức là kết quả của phép toán 31+3x11). Cách ước lượng hữu ích này được biểu thị bằng đường cong màu đen trên bảng biểu chuyển đổi tuổi bên dưới. Đường màu xanh biểu lộ quy tắc thừa số 7 đã bị chứng minh là sai, cho thấy cách tính này phi thực tế ở thái cực cao niên của chú chó. Một chú chó tám tuổi sẽ già tương đương với con người xấp xỉ 64 tuổi Hầu hết những người yêu quý chó đã nghi ngờ rằng mối quan hệ giữa tuổi người với tuổi chó là phi tuyến tính, vì họ để ý rằng ban đầu những chú thú cưng này trưởng thành nhanh hơn hẳn so với quy tắc thừa số bảy tuyến tính tính ra. Một cách sành sỏi và tinh tế hơn quy tắc thừa số bảy thì tính là mỗi năm trong hai năm đầu tiên trong đời của chú chó tương đương với 12 năm tuổi người, còn các năm sau đó mỗi năm tương đương với bốn năm tuổi người. Đường cong màu xanh ở biểu đồ trên biểu lộ quy tắc đặc biệt này, cho thấy có điểm đồng thuận với luật logarithm mới. Trong thực tế, những nghiên cứu mới về phân tử trong việc chuyển đổi tuổi chó sang tương đương với tuổi người được đúc kết lại trong luật logarithm cho thấy chó bước sang tuổi trung niên nhanh hơn rất nhiều so với những gì mà trước đây người chủ thường nghi ngờ. Nhưng bạn cũng nên nhớ, khi bạn thấy chú chó Rex chần chừ không thèm đuổi theo quả bóng như trước đây chú thường làm, thì có lẽ chú đã chạy được số dặm nhiều hơn mà bạn ghi nhận rồi. Christian Yates là giảng viên cao cấp môn sinh học toán học tại Đại học Bath. Ông cũng là tác giả của tập sách “Toán học về Sự Sống và Cái Chết”. Christian Yates