TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

“Mèo” nhưng không phải “mèo” Catnip là tên gọi của cây Nepeta cataria và những loài cây cùng họ Nepeta. Loài cây này có họ hàng gần gũi với bạc hà, và chứa các thứ dầu bốc hơi (“volatile oil”), chất béo sterols, acids, và tannins (các hóa chất cho vị chát). Catnip sinh trưởng tại Âu Châu, Á Châu và Phi Châu, được mang vào Mỹ Châu bởi di dân. Ngày nay ta trồng catnip trong vườn như rau thơm, herbs, và được xem là “cỏ dại” (weed). Catnip không gây nghiện và được xem là an toàn cho mèo, chó. Tác dụng của catnip đến từ chất Nepetalactone, một trong những tinh dầu trong cây. Khi mèo ngửi, tinh dầu này bám vào thụ thể trong màng nhày của mũi, thần kinh khứu giác tụ hội tại “nhân” khứu giác (olfactory bulb) rồi theo hệ thần kinh dẫn lên bộ óc. Nepetalactone tác động lên nhiều phần bộ óc kể cả amygdala, nơi phát xuất các cảm xúc tạo nên hành động, và hypothalamus, trung tâm điều khiển, kiểm soát hầu hết mọi hoạt động của cơ thể từ cảm giác đói khát đến cảm xúc. Trong con người, amygdala thu góp các dữ kiện đến từ khứu giác rồi chuyển tín hiệu đến những phần bộ óc tạo hành động, kể cả các hoạt động về sinh dục. Hypothalamus phối hợp và điều khiển các phản ứng nội tiết qua tuyến yên (pituitary) và tạo ra những hoạt động sinh dục, từ cảm giác rạo rực đến việc tiết ra chất nhờn từ bộ phận sinh dục. Tương tự, những hoạt động sinh dục này cũng xảy ra trong thú vật. Mèo, anh em với cọp và beo, là một trong những gia súc được thuần hóa – nuôi làm kiểng trong nhà để nâng niu, ẵm bồng hoặc để bắt chuột, đuổi sóc – đặc biệt nhạy cảm với Nepetalactone trong cành và lá cây catnip. Loại tinh dầu bốc hơi này có tác dụng từa tựa pheromone, một hóa chất kích thích hoạt động sinh dục. Khi mèo ngửi mùi catnip, con vật bị kích thích và bắt đầu dụi đầu, cọ quẹt thân mình vào cành cây hoặc nhảy nhót, kêu gào và chảy nước dãi. Phản ứng này kéo dài khoảng 10 phút, sau đó dù vẫn tiếp tục ngửi catnip, con vật không bị kích thích nữa, sự “quen thuốc” ấy kéo dài khoảng 30 phút. Tạm hiểu là 30-40 phút sau khi bị kích thích, con vật sẽ bị kích thích trở lại nếu tiếp tục ngửi catnip. Mèo ưa catnip là vì vậy. Mèo con thì không bị catnip kích thích cho đến khi phát triển đầy đủ (trưởng thành). Con người khi ngửi catnip không bị những ảnh hưởng kể trên như mèo. Tuy nhiên, thổ dân châu Mỹ từng dùng catnip để chữa chứng “dạ đề”, trẻ con khóc đêm. Catnip có thể dùng như thuốc an thần khi pha chung với các loài cỏ khác và uống như trà, herbal teas. Các thầy lang trong ngành y học hoán đổi, alternative medicine, dùng catnip để chữa chứng nhức đầu kinh niên (migraine headache) và làm dịu cơn đau bụng từ ợ hơi, khó tiêu, mất ngủ, hoảng hốt, lo âu, và kém ăn. Catnip cũng được chế biến thành món thuốc bóp, thoa, đắp trên da để chữa thấp khớp và bầm tím. Gần đây, trên tạp chí Nature Chemical Biology, Tiến Sĩ Benjamin Lichman, the John Innes Center tại Norwich, Anh, tường trình việc khám phá ra tiến trình chế tạo nepetalactones của cây catnip. Các hóa chất này nằm trong nhóm terpenes. Cây cỏ thường chỉ cần một chất xúc tác (enzyme) là có thể tạo ra terpenes. Riêng catnip, trong tiến trình chế tạo terpentenes, loài cây này cần đến ba chất xúc tác qua hai phản ứng hóa học dây chuyền, two-step process. Khám phá này là một bước quan trọng trong việc chế tạo hóa chất chữa trị ung thư: Các phản ứng hóa học kể trên được quan sát từ tiến trình chế tạo vincristine và vinblastine từ cây Madagascar periwinkle, olive và snapdragon. Vincristine & vinblastine là hai hóa chất quen thuộc trong các chương trình hóa trị chữa ung thư. Từ catnip, món Catnip Cocktail ra đời và trên sản phẩm này. Công ty bào chế đã gắn nhãn hiệu: “the ultimate mood enhancer for your dogs and cats,” (tạm dịch: “tăng cường [sự] dễ chịu cho chó mèo”) và cẩn thận nhắn nhủ “This product is intended solely for the treatment of anxiety in cats and dogs. It is NOT approved for human consumption,” nghĩa là “chỉ dùng cho chó mèo, KHÔNG dùng cho con người.” Nhắc nhở bài bản [hoặc chỉ nhắc nhở cho có?] như thế nhưng vẫn có những người sử dụng sản phẩm kể trên để lấy cảm giác sảng khoái!? Tại New Jersey, cảnh sát đã từng bắt giữ mấy người xem ra điên loạn trên phố xá. Họ tìm thấy những chai Catnip Cocktail đi kèm với hóa đơn mua sản phẩm từ các tiệm bán “thức ăn bổ dưỡng” như Nutrition Zone. Ðó chỉ là ca mở đầu cho hàng loạt những vụ điên loạn bất thường tại New Jersey do việc sử dụng Catnip Cocktail. Không chỉ tại New Jersey mà Omaha, Massachusetts cũng tường trình những ca say thuốc tương tự. New Jersey police seize 61 bottles of 'Catnip Cocktail' from nutrition store. Authorities arrested 48-year-old John Sirico (right), who owns Nutrition store Tháng Hai vừa qua, Cảnh Sát Trưởng hạt Fairfield, New Jersey, ông Anthony G. Manna công bố kết quả vụ kiểm soát và tịch thu 61 lọ Catnip Cocktail cùng một số sản phẩm bị cấm bán khác tại Nutri Zone. Ông này cho rằng Catnip Cocktail bị lạm dụng và có thể nhanh chóng trở thành một món ma túy. Theo nhãn hiệu, Catnip Cocktail chẳng chứa một chút catnip nào cả mà chứa caffeine và “1-4 BDO” hay 1,4-butanediol. Hợp chất này nằm trong danh sách “Schedule 1 controlled dangerous substance” của tiểu bang New Jersey, nhưng lại không nằm trong danh sách ấy của chính phủ liên bang! Năm 2009, tổ chức National Drug Intelligence Center đã tường trình rằng 1,4-butanediol chuyển hóa thành GHB, một loại thuốc có tác dụng gây mê loạn và mất kiểm soát hoạt động; thuốc thường được [lén lút] bỏ vào nước giải khát trong các vụ “date rape” (hãm hiếp bạn tình khi hẹn hò). GHB được bán trên thị trường dưới thương hiệu thuốc rửa bồn cá (“fish tank cleaner”), dung dịch tẩy mực (“ink stain remover”) hoặc thuốc tẩy sơn móng tay (“nail enamel remover”). Ta chưa biết danh tính hãng xưởng sản xuất món Catnip Cocktail. Theo tổ chức Y Tế Thế Giới, 1,4-butanediol không có tác dụng gì trong việc chữa trị hay phòng ngừa bệnh tật của con người và của thú vật. Dù Catnip Cocktail được quảng cáo là thuốc an thần dùng cho chó mèo nhưng chưa có dữ kiện nào cho thấy sản phẩm này được dùng cho gia súc; và cũng không được bán qua các cửa tiệm quen tên như Petco, PetSmart và Pet Supplies Plus. Tuy nhiên, Catnip Cocktail lại được bán trên mạng ảo tại các cửa tiệm buôn bán các sản phẩm liên quan đến thuốc lá, tobacco. Khi con người dùng Catnip Cocktail, món thuốc này giảm sự hoạt động của bộ óc và tạo ra cảm giác lâng lâng, dễ chịu, từa tựa như rượu mạnh nhưng không tạo mùi rượu trong hơi thở. Ðây là lý do khiến bá tánh say Catnip Cocktail thay vì dùng rượu mạnh để lấy cảm giác say sưa tương tự mà không e ngại bị người chung quanh phát giác. Trần Lý Lê