TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Hồ Điệp sẽ mất dấu? Hồ Điệp là tên Việt của loại bướm sặc sỡ nhiều màu, monarch butterflies, và cũng được xem là loài bướm “vương giả”, vua chúa qua màu sắc rực rỡ của chúng. Vào mùa Hè, Hồ Ðiệp chỉ sống khoảng 2-6 tuần lễ nhưng giống bướm thiên di vào mùa Thu lại sống lâu hơn, sinh trưởng trong mùa Hè, sống sót suốt mùa Ðông và bay về chốn cũ vào mùa Xuân! Chu kỳ sinh trưởng của Hồ Ðiệp gồm bốn giai đoạn, và loài bướm ấy trải qua khoảng 4 thế hệ trong một năm: trứng, larvae (sâu), pupa chrysalis, hay “tằm”?), rồi hóa bướm. Khoảng tháng Hai – tháng Ba, thế hệ sau cùng của giống bướm “ngủ đông” rời tổ để tìm bạn tình, rồi bay về phía bắc để đẻ trứng. Ðây là giai đoạn 1 của thế hệ thứ nhất trong năm đầu của giống bướm Hồ Ðiệp. Vào tháng Ba-tháng Tư, trứng nằm trong các bụi milkweed bắt đầu nở từ từ, khoảng 4 ngày thì thành sâu. Sâu chỉ... ăn để lớn. Sau khoảng hai tuần, sâu chuyển mình thành tằm, và sau mười ngày nữa, tằm chuyển hình hóa bướm. Thế hệ đầu tiên sẽ chết sau khi đẻ trứng để tạo thành thế hệ thứ nhì. Thế hệ thứ nhì sinh ra trong khoảng tháng Năm-tháng Sáu, thế hệ thứ ba trong khoảng tháng Bảy-tháng Tám. Ðàn Hồ Ðiệp rực rỡ trải qua đủ 4 giai đoạn, và chết trong 2-6 tuần sau khi hóa bướm. Hàng năm vào mùa Ðông là những đàn Hồ Ðiệp bay về California, những dải lụa màu cam rực rỡ xen lẫn những vằn đen chấp chới trong nắng vàng. Ở vùng Bắc Mỹ, Hồ Ðiệp bay về phương Nam, trốn lạnh trong các khu rừng tại Mễ Tây Cơ. Chúng về những khu rừng dọc theo bờ biển để trốn lạnh và chỉ trở lại “quê cũ” vào mùa Xuân ấm áp. Những đàn bướm ấy bay xa cả ba ngàn dặm đường mỗi mùa thiên di. Thời tiết thay đổi khá nhiều và con người cũng tạo ra những thay đổi đáng kể trong môi sinh. Không lạ là chim muông côn trùng đều... khốn đốn vì những thay đổi ấy. Có vài loài côn trùng từ từ mất dấu hoặc biến dạng. Bướm Hồ Ðiệp cũng không ngoại lệ. Theo bản tường trình của The Xerces Society for Invertebrate Conservation, số bướm Hồ Ðiệp đã sút giảm đến 86% so với năm ngoái. Vào tháng Mười Một mỗi năm, những người tình nguyện của tổ chức kể trên đã cùng nhau đi tìm và đếm số Hồ Ðiệp trong các khu rừng bướm. Họ “đếm” số Hồ Ðiệp từ 97 địa điểm dọc theo bờ biển California nơi 77% loài Hồ Ðiệp tụ họp hàng năm. Năm 2017, những địa điểm này thu hút khoảng 148,000 cánh bướm, nhưng vào năm 2018, con số này chỉ còn 20,456 và phần lớn Hồ Ðiệp tụ họp tại Pismo Beach, Big Sur và Pacific Grove. Thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn, môi sinh bị thu hẹp vì các chương trình mở mang thành phố, chưa kể những trận cháy rừng trong mấy năm gần đây khiến Hồ Ðiệp mỗi ngày một mòn mỏi. Ðời sống của loài bướm ấy khá ngắn, nên những con bướm thiên di năm tới sẽ là thế hệ cháu chắt của đàn bướm sống sót năm nay. Xem ra loài Hồ Ðiệp từ miền Tây Hoa Kỳ thiên di về California, nơi chúng dưỡng sức trong các khu rừng khuynh diệp thơm nồng. Ngược lại, Hồ Ðiệp từ miền Ðông tung cánh tìm nắng ấm ở Mễ Tây Cơ. Với các con số không mấy khả quan, nhà sinh vật học Emma Pelton ước đoán rằng nếu Hồ Ðiệp cứ tiếp tục thất thoát thì chỉ chừng mươi năm nữa, loài bướm vương giả kia sẽ tuyệt giống. Ta chỉ có thể tìm thấy Hồ Ðiệp trên phim ảnh hoặc chỉ còn các cánh bướm ướp khô trong viện bảo tàng! Các nhà côn trùng học kêu trời, những người bảo vệ môi sinh cũng hốt hoảng không kém vì Hồ Ðiệp không chỉ là một loại bướm mà chúng chính là... máy đo lường [các thay đổi] môi sinh. Bướm “phản ứng” rất sớm trước các thay đổi của vùng sinh thái, chúng lâm bệnh, ngưng sinh sản rồi từ từ mất dấu. Nói giản dị, loài bướm là chiếc gương phản chiếu sự an toàn hay nhiễm độc của môi sinh chưa kể bướm là người “mai mối” đắc lực nhất, tạo sự giao phối giữa hoa lá, cây cỏ. Milkweed Hồ Ðiệp cần milkweed, một loài cây cỏ hiện diện khắp Hoa Kỳ và Mễ Tây Cơ, để giao phối và thiên di. Tuy nhiên, milkweed mỗi ngày một mòn mỏi, suy tàn vì con người phá rừng xây đường sá, nhà cửa chưa kể việc sử dụng các loại thuốc diệt côn trùng. Theo bài tường trình của the World Wildlife Fund Mexico and the Monarch Butterfly Biosphere Reserve, nông gia Hoa Kỳ sử dụng quá nhiều các loại thuốc diệt sâu bọ, cỏ dại để bảo vệ mùa màng, và hủy hoại cả các mẫu milkweed. Ở thôn quê đã vậy trong thành phố cũng không mấy khác biệt, bá tánh trồng cỏ cho xanh mát con mắt nhưng cỏ chẳng giúp gì cho các loài côn trùng như ong bướm. Nôm na là con người hủy diệt môi trường sống của Hồ Ðiệp. Milkweed là loài cây cỏ duy nhất nơi Hồ Ðiệp đẻ trứng và nuôi dưỡng tằm. Thiếu milkweed, Hồ Ðiệp cũng chết dần mòn. Ðể “cứu” lấy loài Hồ Ðiệp, các chuyên gia đang hô hào rủ rê bá tánh trồng milkweed trong sân trong vườn quanh nhà và tiết giảm việc sử dụng thuốc trừ sâu, diệt cỏ dại. Common milkweed thuộc họ Asclepiadaceae; khoảng 115 loại sinh sống tại châu Mỹ, hầu hết là những loại cây chịu khí hậu ấm và khô. Chi Asclepias, xuất phát từ chữ “Asklepios”, vị thần Y học, ngày xa xưa được dùng để chữa trị bệnh phổi và vết lở. Giống cỏ này dễ lan tràn vì có thể sống nơi ít nắng; cây có thể cao đến 1.5 thước và mọc từng bụi. Lá cây khá lớn cỡ 15-20 cm x 5-10 cm, khi vỡ, là tiết ra mủ trắng. Hoa mọc từng chùm, nhiều màu sặc sỡ. Common milkweed nuôi sống khoảng 450 loài côn trùng nhưng đặc biệt là bướm Hồ Ðiệp. Tuy nhiên, sách vở liệt kê milkweed vào danh sách cỏ độc vì loài cây này chứa các hợp chất cardiac glycoside, độc chất cho loài vật có xương sống (vertebrate animal). Các loài côn trùng có thể “ăn” (và biến dưỡng) milkweed đã dùng cardiac glycoside để tự vệ, tích trữ các hợp chất ấy trong tế bào khiến chim chóc tránh xa. Milkweed Pods Needed For Monarch Butterflies Ở miền Tây Hoa Kỳ, Hồ Ðiệp đang xính vính, thì ở miền Ðông, số phận loài bướm ấy cũng không mấy khả quan. Các khu rừng nơi Hồ Ðiệp bay về trốn lạnh bên Mễ Tây Cơ cũng tỏn mỏn dần. Người ta hăm hở phá rừng, khu rừng sồi, rừng thông để trồng bơ (avocado), mỗi năm rừng một thưa nên Hồ Ðiệp càng... bơ vơ không còn nơi trở về! Ông Omar Vidal, director general của the World Wildlife Fund Mễ Tây Cơ, đang lên tiếng hô hào cư dân ngưng việc phá rừng để giữ lấy giống bướm Hồ Ðiệp. Nhưng dường như tiếng kêu của ông ấy chẳng được nông dân đáp ứng. Món lợi nhuận từ avocado khiến chẳng mấy ai chịu nghe?! Ở bên này biên giới, những nhà bảo tồn môi sinh đang hè nhau trồng milkweed, họ hy vọng rằng Hồ Ðiệp sẽ dừng chân ở... biên giới nơi các cánh rừng milkweed đang được tái tạo, đất lành nên bướm có thể đậu lại chăng? Trần Lý Lê Orlando, FL