Hồi mấy chục năm trước, dân Mỹ (kể cả giới bác sỹ), ăn uống bừa phứa,
hút thuốc lá thả dàn. Tới thập niên 60, mới thấy cái hại của thuốc lá,
và một hai chục năm sau mới dần dần biết ăn uống nhiều chất béo làm
tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Cholesterol nổi bật lên như là thủ phạm
chính. Nhưng rồi lại nói đến hai thứ Cholesterol, thứ tốt, thứ xấu.
Vấn đề biến dưỡng Cholesterol trong cơ thể rất phức tạp và có ảnh
hưởng sâu rộng, vì thế đã có tới hai kỳ giải thưởng Nobel về Y Khoa
được trao tặng cho các nhà khảo cứu về Cholesterol, một lần vào năm
1964, và một lần năm 1985.
Cholesterol là gì
Hơn 200 năm trước, người ta tìm ra công thức hóa học của sạn mật, và
đặt tên là Cholesterol. Cái tên Cholesterol, nếu phân tích kiểu chiết
tự ra, gồm ba phần gốc chữ Hy Lạp: chole nghĩa là mật, stereos có
nghĩa là chất đặc, hình khối (âm thanh nổi stereo cũng là ở gốc chữ
nầy) và cái đuôi ol đặc thù do công thức hóa học.
Cholesterol thấy nhiều ở màng các tế bào trong cơ thể, giúp cho màng
các tế bào được mềm mại, ổn định. Cholesterol là một thành phần của
mật tiết ra từ các tế bào gan, giúp tiêu hóa các chất mỡ béo trong
ruột, và cũng giúp cho việc hấp thụ các sinh tố như A, D, E, K.
Cholesterol là tiền thân của sinh tố D, của nhiều chất nội tiết quan
trọng, kể cả các chất nội tiết nam nữ như testosterone, estrogen,
progesterone.
Phần lớn Cholesterol được tổng hợp mỗi ngày từ trong cơ thể, phần nhỏ
hơn là hấp thu từ thực phẩm ăn vào.
Cholesterol xấu
Cholesterol không vận chuyển qua hệ thống tuần hoàn trần trụi được, mà
là dưới dạng "chất đạm béo" (lipoprotein: lipo là chất béo, protein là
chất đạm): cái bao protein ở ngoài, bên trong là cholesterol và một
thứ chất béo nữa gọi là triglyceride.
Chất béo ta ăn vô, đi từ ruột non lên gan, gan biến dưỡng thành
Cholesterol và triglyceride, từ đó qua hệ tuần hoàn đưa đến các tế bào
dưới dạng chất đạm béo.
Những hạt chất đạm béo nầy nhẹ, có tỷ trọng thấp, tiếng Anh gọi là
"Low Density Lipoprotein" và hay gọi tắt là LDL. Người khỏe mạnh bình
thường, có ít LDL trong máu. Người có nhiều LDL hay bị Cholesterol
cùng với tiểu cầu (là một thứ huyết cầu) đóng thành mảng bên trong
động mạch, có thể làm nghẹt mạch máu, thí dụ nghẹt động mạch vành nuôi
tim sinh đứng tim, nghẹt mạch máu nuôi của một phần của óc, sinh tai
biến mạch máu não.
Vì lẽ đó, cho nên người ta gọi LDL là "Cholesterol xấu". LDL trong máu
tăng lên là do ăn uống và ít tập luyện thể lực. Cũng có phần nào là do
huyết thống di truyền.
Còn một thứ chất đạm béo, tỷ trọng rất thấp, thường là mang chất béo
triglyceride nhiều hơn là Cholesterol. Trước kia người ta không rõ vai
trò của triglyceride, nhưng ngày nay thì thấy rằng nhiều triglyceride
cũng là một rủi ro sinh bệnh tim mạch. Chất đạm béo nầy tiếng Anh tên
là "Very Low Density Lipoprotein", gọi tắt là VLDL. Như vậy, VLDL cũng
là một thứ xấu.
Cholesterol tốt
Một thứ chất đạm béo nữa vận chuyển Cholesterol về gan cho gan phá hủy
đi. Chất đạm béo nầy nặng, có tỷ trọng cao, tiếng Anh gọi là "High
Density Lipoprotein", tên tắt là HDL. HDL có khả năng lấy bớt
Cholesterol từ các mảng bám vào thành mạch máu để mang về gan hủy đi.
Cho nên người có nhiều HDL thì giảm dược nguy cơ đứng tim và tai biến
mạch máu não. Nếu HDL ít quá, thì rủi ro đứng tim và tai biến mạch máu
não nhiều lên.
Vì vậy, HDL có tên là "cholesterol tốt." HDL trong máu bị thấp, có thể
là do di truyền, nhưng nếu tập luyện thể lực nhiều, thì HDL sẽ tăng
cao .
Đo Cholesterol trong máu
Cholesterol trong máu bao nhiêu là tốt? Tài liệu cua Hội Tim Hoa Kỳ
xếp hạng như sau:
-Lượng cholesterol (mg/dl) ít hơn 200, hoặc ít hơn 5.2 nếu tính ra
mmol/dl* , thì được xếp hạng tốt.
-Lượng cholesterol (mg/dl) từ 200 đến 239, hoặc từ 5.2 đến 6.2
mmol/dl, có thể bị tăng rủi ro bệnh tim mạch.
-Lượng cholesterol nhiều hơn 240, hoặc nhiều hơn 6.2 mmol/ dl, thì
nhiều rủi ro bệnh tim mạch.
(* Ở Mỹ thường đo lượng cholesterol trong máu bằng con số mg trong 1
decilit máu (mg/dl). Các phòng thí nghiệm ở Việt Nam hay dùng đơn vị
milimole/dL)
Dựa theo những kết quả khảo cứu gần đây, nhiều Bác sỹ khuyên bệnh nhân
nên giữ cholesterol ở mức dưới 180mg/dL.
Nhưng ngày nay việc đo lượng cholesterol trong máu thường đi thêm vào
chi tiết, cho biết lượng LDL và HDL, nên căn cứ vào hai thứ này thì
chính xác hơn .
LDL nên ở mức dưới 100 mg/dl, nếu là người bình thường. Nếu , là người
có những rủi ro khác về bệnh tim mạch, như là di truyền, hút thuốc,
tiểu đường, mập phì, v.v thì nên giữ LDL ở mức dưới 70 mg/dL. Trẻ em
nên có lượng LDL dưới 35 mg/dL.
Trái lại, HDL cao thì tốt. Nên giữ HDL ở mức trên 50 mg/dl.
Cũng có khi phòng thí nghiệm cho biết tỷ số cholesterol/HDL, gọi là
ước lượng rủi ro tim mạch.
Thí dụ cholesterol là 200 mg/dl, HDL là 50 mg/dl, thì tỷ số là 200/50
hay là 4. Tỷ số này đừng để quá 5. Giữ ở mức 3.5 là tốt nhất. Tuy
nhiên, có ý kiến cho là không cần biết tỷ số này, cứ căn cứ vào lượng
cholesterol tổng quát và LDL, HDL là được rồi.
Bạn không có quyền gửi bài viết Bạn không có quyền trả lời bài viết Bạn không có quyền sửa chữa bài viết của bạn Bạn không có quyền xóa bài viết của bạn Bạn không có quyền tham gia bầu chọn