TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[THANH BINH]

Chữ của năm 2024 Trần Lý Lê Cứ đến cuối năm là bá tánh lại mày mò “tổng kết”, gom góp những thứ xuất hiện thường xuyên nhất trong năm như sản phẩm được mua nhiều nhất, phim ảnh, nhạc phẩm được thưởng thức nhiều nhất... Chữ nghĩa cũng không ngoại lệ, chữ mới keng, chữ cũ được dùng theo nghĩa mới và chữ nào xuất hiện nhiều nhất theo “tự điển” của liên mạng qua công dụng tìm kiếm của các “app”. Tự điển liên mạng được sử dụng thường xuyên nhất có trang nhà riêng là Dictionary.com vừa công bố rằng “Demure” là danh từ phổ thông nhất, ăn đứt mấy chữ như “brainrot,” “brat,” và “weird.” “Demure” theo ý nghĩa xưa cũ là chữ thường được dùng để mô tả kiểu hành xử thận trọng, kín đáo [khó nhận biết] của phụ nữ; hiện nay “demure” đã chuyển mình trong cách dùng mới, dùng mô tả hình dáng [bên ngoài] trước dân chúng, nam cũng như nữ. Sự phổ thông của danh từ này gia tăng 1200% trong mấy tháng gần đây sau khi cô Jools Lebron đăng đàn trò chuyện với “fans” về cung cách làm đẹp. Lebron là một người dùng TikTok để tạo ảnh hưởng cá nhân trước khán thính giả liên mạng; đăng phim ảnh trên trang nhà để làm ăn, kiếm tiền. Các trang nhà phổ thông đều trả tiền cho người đăng đàn trò chuyện trên liên mạng, nhân vật nào được đông người theo dõi, kết bạn được gọi “influencer”, người ảnh hưởng đến ý nghĩ tư tưởng kẻ khác. Càng đông khán giả, càng kiếm ra nhiều tiền [qua quảng cáo] tính theo mỗi lần xem. Người đẹp [đang chuyển giới] Jools Lebron là một TikToker khá nổi tiếng qua các “bí kíp” làm đẹp. Nhân vật này được xem là kẻ đề xướng cách dùng chữ “demure” theo ý nghĩa mới, rộng rãi hơn cách dùng chữ xa xưa. “Demure” theo người đẹp bao gồm cả việc trang điểm, đội tóc giả... đến việc trỗi dậy nhanh chóng và đứng ngay lối đi khi phi cơ đáp xuống đất... xông xáo, sẵn sàng biểu lộ cái tôi [đặc biệt]. Trong khúc phim “tự biên tự diễn”, đại khái người đẹp nói rằng “ngó tui trang điểm để đi làm đây nè, rất ‘kín đáo’, rất ‘cố ý’”; nghĩa là cố tình trang điểm nhẹ nhàng [tạm bỏ quên món chì đen kẻ mắt xếch và lông mi giả]! Thấy thu hút được khán giả, người đẹp tiếp tục sản xuất nhiều khúc phim khác giễu cợt cách trang điểm cố hữu. Rồi chế ra vài chữ mới như “demurity” như trong câu “obscurity of demurity”... Jools Lebron còn xông pha đến các lãnh vực thường được các nhà chuyên trị “tính cách đẹp” góp ý, mách nước chỉ dẫn làm thế nào cho “hợp thời”, lịch sự trong việc tiếp xúc. “Cô” này biểu các “cái quạt” rằng nên ăn nửa tô chili thôi kẻo rơi vãi, lấy khăn quàng cổ quấn quanh đầu mà che vết bẩn trên tóc, dùng thẻ đánh dấu trang sách (bookmark) thứ thiệt thay vì mảnh giấy tiện tay nào đó... Trang TikTok của người đẹp Lebron được trên 2 triệu người ghi danh theo dõi, nghĩa là mỗi lần đăng đàn mạng ảo là các “fan” được báo tin để chạy vô xem món mới. Nhờ tiền quảng cáo mà người đẹp tiếp tục trang trải chi phí cho tiến trình chuyển giới. Không biết khi trang nhà TikTok kia bị dẹp tiệm ở Huê Kỳ [vì bị nghi ngờ việc gián điệp hay thu góp chi tiết cá nhân của dân cư Huê Kỳ cho việc bất hợp pháp] thì người đẹp biết làm sao, chắc quay qua dùng X hay Meta?! Từ đó dân cư mạng hè nhau xài chữ “demure” theo ý nghĩa kể trên. Người đẹp Kim Kardashian và cả cô ca sĩ, múa sĩ, tài tử điện ảnh Jennifer Lopez cũng bắt chước sử dụng rầm rộ mấy chữ “very demure, very mindful” trong bài bản quảng cáo sản phẩm của họ. Trang nhà Dictionary.com chọn “demure” sau khi đếm chữ, số lần xuất hiện trên liên mạng từ bài viết đến phim ảnh trong câu chuyện thường ngày. Khác với năm ngoái 2023, danh từ “hallucinate”, tạm hiểu trong ngữ cảnh này là “mất khả năng suy xét” [thay vì theo nghĩa cũ là “ảo giác”], xuất hiện nhiều nhất, mô tả việc gia tăng cách dùng “chatbots” (“trò chuyện”?) và trí tuệ nhân tạo (artificial intelligence) để phát tán, loan truyền tin giả. Như “người ta ‘hallucinate’ đủ để tin chuyện giả...” Hình chữ mới đi đôi với các hiện tượng [mới] mà xã hội quan tâm? Năm ngoái, người ta băn khoăn về tin giả, năm nay bá tánh xoay qua việc biểu lộ “cái tôi”?! Một tự điển khác, Collins Dictionary, chọn “Brat” cho 2024. Thông thường, chữ này mô tả một đứa trẻ ngang ngạnh, phá phách nhưng năm nay “brat” lại chuyển mình để chỉ một người tự tin, độc lập, theo khuynh hướng [hưởng thụ] khoái lạc. Khởi đầu từ tên gọi tập nhạc của ca sĩ Charli XCX, bán chạy quá xá nên chữ “brat” trở nên phổ thông nhờ bắt trúng khuynh hướng xã hội hiện thời. Ta tự nhiên mà biểu lộ cái tôi bất kể thói quen, lề thói xã hội?! Oxford Dictionary chọn “brain rot” sau khi được 37,000 phiếu. Lý do là bá tánh bực mình với cách tiêu thụ rầm rộ các món “làng nhàng”, nội dung không có gì, trên mạng xã hội. Ngụ ý đầu óc [ta] lãng đãng quá xá rồi khi để tâm đến những đề mục trống rỗng!? “Manifest” được chọn bởi Cambridge Dictionary. Lúc “sơ khai”, chữ này có nghĩa “trở nên rõ ràng” nhưng ngày nay thì “manifest” mô tả việc mường tượng các hành động dẫn đến thành công. Nghĩa là cứ tưởng tượng sự thành công và đặt niềm tin thì sự việc [sẽ] như ý muốn. Như thế “manifest” hầu như hóa thân theo cách dùng chữ ngày nay. Ấy là chữ nghĩa của Âu Mỹ, còn Việt Nam ta thì sao? Ít theo dõi liên mạng tiếng Việt nên Dế Mèn e dè lắm nhưng vẫn muốn dấn thân để được bạn đọc mách nước thêm. Phe ta chọn chữ “phông bạt” dùng để chỉ việc “xài bạc giả”, chỉ có cái vỏ bên ngoài, cho chữ mới [được] làm quen trong năm 2024. “Phông” là “hậu cảnh” (?), những thứ trang trí đằng sau diễn viên. “Bạt” là miếng nhựa & vải dày để che mưa gió. “Phông bạt” gom chung là việc ngụy tạo, khoe khoang hay giấu diếm, che đậy tính cách thật của con người hay sự việc?! Năm ngoái thì phe ta học được chữ “tác động vật lý”, đọc báo tiếng Việt thấy chữ này mà nghĩ mãi mới hiểu ra là do dịch thuật từ “physical attack”. Trời đất ôi, sao không nói quách ra là “đánh đấm”, “hành hung”, “đòn bọng”, gây thương tích...? Ngôn ngữ mẹ có nhiều chữ để chuyển dịch ý “physical attack” của Anh ngữ và “thóa mạ”, “chửi bới”... dùng cho việc “tấn công” bằng lời nói hoặc chữ viết (“verbal attack”) nên ta chẳng cần phải thêm thắt để phân biệt hay rõ ràng chính xác hơn? Chữ nghĩa hóa thân, thay đổi theo thời gian, thế hệ và tình cảnh xã hội, một loại tài sản “sống” của nhân loại. Để “bắt kịp” với thời thế, hẳn ta cũng cần tìm hiểu để thích nghi với đời sống mới kẻo bị bỏ lại xa lắc phía sau? Hay là Dế Mèn cứ ạch đụi tìm hiểu rồi thích nghi được đến đâu thì hay đến đấy? Ý bạn?