TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Nghệ thuật của trà Bức tranh “Still Life: Tea Set” (Tranh tĩnh vật: Bộ dụng cụ thưởng trà), họa sĩ Jean-Étienne Liotard, khoảng năm 1781–1783. Tranh sơn dầu trên vải canvas; kích thước: 14 7/8 inch x 20 5/16 inch. Getty Center, Los Angeles. (Hình: Public Domain) “Nếu chúng ta lạnh, thì trà sẽ sưởi ấm cho chúng ta; nếu chúng ta nóng quá, trà sẽ khiến chúng ta dịu mát; nếu chúng ta phiền muộn, thì trà sẽ khiến chúng ta vui vẻ; nếu chúng ta khích động, trà sẽ khiến chúng ta trầm tĩnh.” Câu nói này được cho là của Thủ tướng Anh quốc William Ewart Gladstone. Lời giải thích trên đã tóm tắt lại những lý do khiến loại thức uống này được yêu thích trên toàn thế giới. Bức tranh khắc màu về cây trà (Camellia sinensis) có cuống hoa, mặt cắt của lá, và các bộ phận của hoa, J. Miller, khoảng năm 1771. (Hình: Wellcome Images/CC BY 4.0 DEED) Truyền thống thưởng thức trà có từ hàng ngàn năm trước. Trà đen, trà trắng, trà ô long, và trà xanh được sản xuất từ ​​lá của cây trà (Camellia sinensis), một loài cây bụi thường xanh. Loài cây này được cho là có nguồn gốc từ miền trung Đông Nam Á, tại nơi giao nhau về mặt địa lý giữa vùng đất Trung Hoa ngày nay, Ấn Độ, và Miến Điện (còn được biết đến là Myanmar). Một truyền thuyết Trung Hoa kể rằng một vị hoàng đế đã uống tách trà đầu tiên vào năm 2737 trước Công Nguyên. Từ Trung Hoa, trà đi đến khắp các khu vực phía Đông con đường Tơ lụa, trở nên thông dụng ở những nơi như Nhật Bản và Đại Hàn. Vào thế kỷ 17, các thương nhân Bồ Đào Nha và Hòa Lan đã mang trà đến châu Âu. Thưởng trà trở thành một hiện tượng văn hóa ở phương Tây, đóng vai trò trọng yếu trong xã hội, trong đó có nghệ thuật trang trí và mỹ thuật. Bức chân dung hoàng hậu Catherine xứ Braganza, do họa sĩ Peter Lely vẽ, từ năm 1663 đến năm 1665. Tranh sơn dầu trên vải canvas; kích thước: 49 3/10 inch x 40 2/5 inch. Bộ sưu tập Hoàng gia, Anh quốc. (Hình: Public Domain) Trà của hoàng hậu Quốc gia ngoài châu Á gắn bó nhất với trà là Anh quốc. Sự phổ thông của loại thức uống này bắt nguồn từ cuộc hôn nhân năm 1662 giữa Vua Charles Đệ nhị với hoàng hậu Catherine xứ Braganza, một công chúa Bồ Đào Nha. Trước đó, trà chỉ được người Anh sử dụng làm dược liệu. Sở thích thưởng trà hàng ngày của tân hoàng hậu đã truyền cảm hứng cho các triều thần học theo thói quen của bà. Trà dần dần trở thành một món thức uống trong xã hội và là một biểu tượng về địa vị, chủ yếu vì trà rất đắt tiền. Trước thế kỷ 18, chỉ có giới cầm quyền mới có thể mua lá trà nhập cảng từ Trung Hoa và chi trả khoản thuế rất nặng đi kèm. Ngoài ra, những dụng cụ cần thiết cho một buổi tiệc trà ban đầu được nhập cảng từ Trung Hoa. Vẻ đẹp và sự đắt đỏ của bộ ấm chén này càng làm tăng thêm cảm hứng thưởng thức món giải khát đó. Đến cuối thập niên 1700, thưởng trà đã trở thành [sở thích] vừa tân thời vừa dễ tiếp cận đối với các tầng lớp trung lưu, và các bộ dụng cụ thưởng trà cũng bắt đầu được sản xuất ở châu Âu. Bức tranh “Tea Party at Lord Harrington’s House, St. James’s” (Tiệc trà tại tư gia của Ngài Harrington ở St. James’s), họa sĩ Charles Philips, năm 1730. Tranh sơn dầu trên vải canvas; kích thước: 40 1/4 inch x 49 3/4 inch. Trung tâm nghệ thuật Anh quốc tại Đại học Yale, Connecticut. (Hình: Public Domain) Tiệc trà hoàng gia Khi lượng tiêu thụ trà tiếp tục tăng vọt, một loại hình nghệ thuật mới đã xuất hiện vào đầu thập niên 1730, có tên là “conversation pieces” (tranh đàm thoại). Ban đầu, các nhà bảo trợ và các nhà sưu tập là giới hoàng tộc và quý tộc, nhưng thị hiếu về những bức tranh này nhanh chóng truyền đến tầng lớp trung lưu. Những bức tranh thuộc thể loại này có kích thước nhỏ. Các chủ đề là những nhóm người thân mật [quây quần] trong nhà hoặc ngoài vườn. Nhiều tác phẩm vẽ các nhân vật đang thưởng trà, một ví dụ đáng chú ý là bức tranh “Tea Party at Lord Harrington’s House, St. James’s” (Tiệc trà tại tư gia của Ngài Harrington ở St. James’s) năm 1730 của họa sĩ Charles Philips, hiện đang lưu giữ ở Trung tâm nghệ thuật Anh quốc thuộc Đại học Yale. Mặc dù sự nghiệp của họa sĩ Philips chỉ kéo dài một thập niên, nhưng ông từng là nghệ sĩ hàng đầu về thể loại tranh đàm thoại này. Các học giả cho rằng bức tranh này là bức vẽ trên vải canvas tham vọng nhất của ông. Ngài Chetwynd đặt hàng bức tranh này cho ngôi nhà ở miền quê của mình. Họa sĩ Philips vẽ ông với tư cách là người chơi bài tại bàn giữa, bên phải, dù rằng chủ đề của bức tranh là bữa tiệc trà của những nhân vật nổi tiếng tại tư gia của Bá tước Harrington ở London. Chi tiết bộ dụng cụ thưởng trà trong bức tranh “Tea Party at Lord Harrington’s House, St. James’s” (Tiệc trà tại tư gia của Ngài Harrington ở St. James’s), họa sĩ Charles Philips, năm 1730. (Hình: Public Domain) Vị chủ nhà thuộc tầng lớp quý tộc, Bá tước Harrington, không hiện diện rõ ràng trong bức tranh vì ông đang thực hiện sứ mệnh ngoại giao tại thời điểm bức tranh được vẽ. Thay vào đó, bảo tàng đưa ra lời giải thích: “Căn phòng của bá tước gián tiếp đại diện cho ông. Căn phòng được trang trí theo tiêu chuẩn cao nhất và kiểu tân thời nhất với những bức tranh tĩnh vật và phong cảnh lý tưởng ở bên trên những cánh cửa và lò sưởi, màn trướng bằng vải damask, và một tấm thảm Thổ Nhĩ Kỳ.” Bố cục trong phòng đối xứng chặt chẽ, một nét đặc trưng trong các tác phẩm của họa sĩ Philips. Họa sĩ Philips vẽ bộ dụng cụ thưởng trà rất tỉ mỉ. Bộ ấm chén sứ hoa lam này có thể được nhập cảng từ Trung Hoa. Tuy nhiên, chiếc ấm lớn lấp lánh màu bạc lại cho thấy nó có thể xuất xứ tại địa phương. Bởi vì, đến thời điểm bức tranh được vẽ thì các thợ bạc Âu Châu đã chế tạo được những đồ dùng bằng bạc để thưởng trà của riêng họ. Bộ ba dụng cụ lộng lẫy gồm có hai hũ trà và một hũ đường tại Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, có niên đại từ năm 1738–1739, cho thấy kỹ nghệ tài hoa, sự sáng tạo, và thẩm mỹ cầu kỳ của thợ bạc Paul de Lamerie. Một cặp hai hũ trà và một hũ đường trong một chiếc rương, thợ bạc Paul de Lamerie, năm 1738 và/hoặc năm 1739. Bạc; gỗ sồi, gỗ hồng (rosewood) khảm gỗ hoàng dương (boxwood) và gỗ mun (ebony), các khóa bằng bạc. Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, thành phố New York. (Hình: Public Domain) Mặc dù thợ bạc de Lamerie sinh ra ở Hòa Lan có cha là người Pháp theo đạo Tin Lành, nhưng ông đã dành sự nghiệp của mình ở London. Tại đây, ông gặt hái tiếng tăm lừng lẫy và nhận được sự bảo trợ từ giới thượng lưu. Những tác phẩm này được coi là những kiệt tác của ông. Mỗi vật dụng đều có hình chữ nhật với nắp bo tròn. Theo mô tả của Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, phần nắp được trang trí viền hoa văn khắc họa “phong cảnh đất liền, thành phố, và biển cả được điêu khắc và chạm trổ.” Những mẫu trang trí khác gồm có sư tử, tiểu thiên sứ, sinh vật biển, vỏ sò, đóa hoa, và lá trà, lá trà là họa tiết phù hợp nhất. Bức tranh “Still Life: Tea Set” (Tranh tĩnh vật: Bộ dụng cụ thưởng trà), họa sĩ Jean-Étienne Liotard, khoảng năm 1781–1783. Tranh sơn dầu trên vải canvas được dán lên bảng cứng; kích thước: 14 7/8 inch x 20 5/16 inch. Getty Center, Los Angeles. (Hình: Public Domain) Đồ sứ Trung Hoa Ngoài tranh đàm thoại ra, thể loại tranh tĩnh vật cũng thường lấy chủ đề là bộ dụng cụ thưởng trà. Bức vẽ tinh mỹ “Still Life: Tea Set” (Tranh tĩnh vật: Bộ dụng cụ thưởng trà) này có niên đại vào thập niên cuối cùng trong sự nghiệp của họa sĩ người Thụy Sĩ Jean-Étienne Liotard (1702–1789). Ông Liotard sinh ra ở Geneva và có thời gian được đào tạo ở Paris. Ông đi lại nhiều nơi, làm việc ở London, Hòa Lan, Vienna, Rome, và Constantinople trong một khoảng thời gian dài trước khi trở về quê hương của mình. Nổi tiếng vì sự tinh thông về màu phấn và khả năng sử dụng bột màu tinh tế, họa sĩ Liotard chuyên vẽ các bức chân dung và khung cảnh thường nhật. Vào giai đoạn sau cùng trong sự nghiệp của mình, ông vẽ các bức tranh tĩnh vật với chủ đề là các bộ dụng cụ thưởng trà và cà phê. Ngày nay, chỉ có năm trong số những bức tranh này được biết đến. Bức tranh “Still Life: Tea Set” (Tranh tĩnh vật: Bộ dụng cụ thưởng trà) tại Getty Center khắc họa những chiếc muỗng bằng bạc và đồ sứ Trung Hoa đắt tiền. Tác giả có thể đã trưng bày bức tranh này ở xưởng vẽ của mình để giới thiệu với những khách hàng triển vọng về kiểu tao nhã cũng như khả năng vẽ hình khối, kết cấu, và ánh sáng của ông. Bức tranh cho thấy một chiếc khay đựng ấm trà, chén đường, bình sữa, một chiếc bình có đậy nắp, sáu chiếc tách và sáu chiếc đĩa nhỏ. Mặc dù các phụ tùng thưởng trà rất sang trọng, nhưng tất cả mọi thứ đều thật lộn xộn. Những chiếc tách có viền tinh xảo bị úp ngược xuống hoặc nghiêng một bên, những chiếc muỗng lấp lánh được đặt [lung tung] theo mọi hướng, và những mẩu bánh mì khô phết bơ nằm vung vãi trên khay. Bảo tàng viết rằng: “Sự kết hợp các vật dụng có hoa văn rực rỡ, phản chiếu ánh sáng, và trong suốt cho phép họa sĩ miêu tả các hiệu quả tương phản mạnh mẽ về thị giác.” Ấm trà Trung Hoa dành cho thị trường Âu Châu, khoảng năm 1770. Đồ sứ cứng có men trang trí; kích thước: 6 3/16 inch. Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, thành phố New York. (Hình: Public Domain) Những người thưởng trà Âu Châu vô cùng yêu thích các dụng cụ thưởng trà bằng sứ Trung Hoa, hoặc những dụng cụ được lấy cảm hứng từ kiểu này. Một ấm trà vào khoảng năm 1770 tại Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan cũng được trang trí bằng một nhóm nhân vật đầy màu sắc, tương tự với hoa văn trên bức tranh canvas của họa sĩ Liotard. Ấm trà Anh quốc, hãng đồ sứ Worcester, khoảng năm 1770. Đồ sứ mềm có lớp men nền màu xanh lam; kích thước: 4 1/2 inch. Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, thành phố New York. (Hình: Public Domain) Mẫu vật này của bảo tàng được chế tạo ở Trung Hoa dành riêng cho thị trường Âu Châu. Khi nhu cầu về bộ dụng cụ thưởng trà tăng lên, các hãng đồ sứ phát triển nhanh chóng ở châu Âu. Bắt đầu từ thập niên 1740, các thợ người Anh bản xứ đã sản xuất nhiều loại ấm trà bằng sứ, trong đó có các mẫu ấm thô, ngộ nghĩnh, sang trọng, thậm chí cả những mẫu mang tính chính trị. Niềm đam mê đối với các họa tiết mang cảm hứng Á Châu, đặc biệt là bảng màu xanh lam và trắng điển hình của Trung Hoa, vẫn tồn tại lâu dài. Một ví dụ cho cho sở thích này [là chiếc ấm] tại Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, cũng có niên đại vào khoảng năm 1770, được trang trí họa tiết cây cỏ và do hãng đồ sứ Worcester của Anh quốc sản xuất. Bức tranh “Five O’Clock Tea” (Tiệc trà lúc 5 giờ), họa sĩ Julius LeBlanc Stewart, giữa năm 1883 và năm 1884. Tranh sơn dầu trên vải canvas; kích thước: 65 1/2 inch x 90 1/2 inch. Bộ sưu tập tư nhân. (Hình: Public Domain) Bức tranh ‘Five O’Clock Tea’ (Tiệc trà lúc 5 giờ) Trà và các nghi thức thưởng trà tiếp tục được chú trọng và phổ thông vào thế kỷ 19. Khái niệm về kiểu mẫu trà chiều cổ điển hiện nay được Nữ công tước Bedford giới thiệu vào năm 1840. Mặc dù trà được hầu hết các tầng lớp xã hội yêu thích tại thời điểm đó, nhưng nó vẫn tiếp tục là một biểu tượng cho sự tinh tế và tao nhã trong các sự kiện xã hội của giới thượng lưu. Tác phẩm “Five O’Clock Tea” (Tiệc trà lúc 5 giờ) là một bức tranh lộng lẫy của họa sĩ Julius LeBlanc Stewart về khung cảnh trà chiều. Tác phẩm ngay lập tức nhận được sự hoan nghênh của giới phê bình và vẫn được xem trọng cho đến ngày nay. Lần đấu giá gần đây nhất vào năm 2019 tại Sotheby’s, bức tranh đã được bán với giá 1.88 triệu USD. Sinh ra ở Anh quốc, họa sĩ Stewart lớn lên ở Paris và dành sự nghiệp của mình ở thành phố đã nuôi dưỡng ông. Được biết đến là “người Paris đến từ Philadelphia,” ông gia nhập vào xã hội thượng lưu. Các ông trùm kinh doanh, quý tộc, nghệ sĩ, diễn viên, và những người sinh sống ở ngoại quốc thường xuất hiện trong những bức chân dung phức tạp, nhiều nhân vật của ông. Người ta tin rằng bức tranh này mô tả bữa tiệc trà trong một phòng khách ở Paris dành cho những người Mỹ sống ở hải ngoại. Họa sĩ tự vẽ mình trong đó với tư cách là thành viên của nhóm: Nhân vật nhìn nghiêng ở phía xa bên trái là bức chân dung tự họa của họa sĩ, và chú chó collie của ông, Jinny, tạo dáng ở bên phải, sẵn sàng nhận những miếng ăn vặt tiềm năng từ bàn trà. Ấm trà Mỹ quốc, hãng Tiffany & Co., khoảng năm 1880. Bạc, đồng, ngà voi, và ngọc; kích thước: 5 1/2 inch. Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan, thành phố New York. (Hình: Public Domain) Nội thất của phòng khách trong bức tranh này cũng sang trọng như nội thất trong tác phẩm của họa sĩ Philips, phản ảnh phong vị nghệ thuật trang trí của ngoại quốc vào cuối thế kỷ 19. Trào lưu Mỹ học (Aesthetic Movement) của thời kỳ này đặc biệt yêu thích kiểu Nhật Bản. Ảnh hưởng của kiểu Nhật Bản có thể được thấy qua tấm bình phong và các rèm cửa sổ bằng giấy gạo có họa tiết, giúp ánh chiều tà êm dịu xuyên qua, làm sáng bừng đồ đạc trong nhà sang trọng cùng những quan khách ăn mặc rất tân thời đang trò chuyện và nhâm nhi trà. Người ta có thể dễ dàng cho rằng ấm trà bằng bạc của hãng Tiffany & Co. từ năm 1880 tại Bảo tàng nghệ thuật Metropolitan là ấm trà trong bức tranh “Five O’Clock Tea” (Tiệc trà lúc 5 giờ). Tiffany, một hãng bạc và trang sức hàng đầu Mỹ quốc, nổi tiếng với những tác phẩm theo kiểu Nhật Bản vào cuối thế kỷ 19. Bảo tàng viết rằng: “Thật vậy, hãng Tiffany & Co. đã thắng Giải xuất sắc cho đồ dùng bằng bạc tại Triển lãm Toàn cầu Paris năm 1878, được các vị giám khảo ca ngợi vì tính độc đáo và sự tinh mỹ của đồ bạc theo kiểu Nhật Bản của hãng này.” Ấm trà tinh xảo này có các họa tiết trang trí bất đối xứng hình bò sát và con cá kỳ lạ, núm cầm bằng ngọc, cùng chi tiết bằng ngà voi và đồng. Trà đã liên tục truyền cảm hứng cho các họa sĩ và người thợ. Thuận theo thời gian, các giá trị thẩm mỹ và kiểu mới trở nên thịnh hành, nhưng tầm quan trọng của trà trong xã hội và nghệ thuật vẫn không thay đổi. Dù gu thẩm mỹ của chúng ta là gì, thì những tác phẩm tuyệt đẹp này vẫn là một bữa tiệc mãn nhãn. theo Michelle Plastrik, Lê Đào biên dịch