Hương vị ngày xưa
VỀ BIỂN ĂN NGHÊU
Trần Văn Chi
(Liên Bích Ảnh sưu tầm)
Không biết tự khi nào mà người Sàigòn có "cái tật ăn đêm"?
Ăn đêm không chỉ vì nhu cầu đòi hỏi của cái dạ dày, mà là thói quen, thú vui của ngườì Sàigòn có từ lâu. Và vì cái tật ăn đêm mà người Sàigòn làm cho thành phố Sàigòn trở nên là "thành phố mất ngủ" kinh niên cho tới nay!
Con đường Nguyễn Tri Phương, khu Ngã Sáu Chợ Lớn, là khu ăn đêm nổi tiếng với những món ăn Tàu; trong khi đó món nghêu hấp, món ăn khoái khẩu, đặc biệt và hấp dẫn của Việt Nam ngự trị một mình một cõi từ Ngã Sáu đến đường Bà Hạt cho tới nay!
Nghêu hấp đựng trong cái thau nhôm, hằng đêm được bày bán trên lề đường, khách có đủ hạng người, đàn ông, đàn bà, người giàu kẻ nghèo tới ăn nườm nượp bất kể nắng mưa! Tin chắc rằng, những ai đã một lần tới đó ăn qua đều phải tìm cách quay trở lại, bởi sự hấp dẫn của món nghêu.
Con nghêu, bà con ngoài Bắc kêu là con ngao, là loại như con sò, có hai vỏ trắng, ruột mềm, sống ở ven cửa sông, cửa biển như Ninh Bình, Thanh Hóa mgoài Bắc, nhưng nhiều nhứt là Gò Công, Bến Tre ở miền Nam.
Đèn nào cao bằng đèn Châu Đốc,
Gió nào độc bằng gió Gò Công...
(Ca dao)
[Gió độc ở Gò Công là gió thổi từ hướng Tây, áp suất thấp, ẩm, người ở đây gọi là gió chướng, thường gây bịnh cho người và thú vật, nhứt là vùng gần biển.]
Không biết gió Gò Công độc cỡ nào, chớ nói riêng với bạn rằng con nghêu Gò Công thì ngon mà ăn không độc như ăn nhằm con cua đinh Cần Đước đâu.
Lần về Gò Công, tìm đến quê hương của con nghêu để thấy tận mắt, biết rạch ròi đời sống con nghêu mới thấy rằng có nhiều điều bạn chưa nghe, chưa biết về con nghêu lắm, dầu đã từng ăn qua con nghêu.
Từ Sàigòn về Gò Công có hai ngã: ngã Xóm Củi hoặc Tân An (đi ngã Mỹ Tho thì xa gần gấp đôi nên ít ai đi). Con đường trên dưới 60 cây số mà ngày xưa ngồi xe đò mất cả buổi là thường.
Khách phải qua bắc Mỹ Lợi trước khi vào địa phận Gò Công, mà ngưới dân ở đây xưa nay quen gọi là Bắc Cầu Nổi. Tuy không nhộn nhịp như Bắc Mỹ Thuận và Bắc Cần Thơ nhưng cũng để lại cho du khách có lần đến thăm Gò Công nhiều kỷ niệm về con người, thổ dưỡng, đặc sản ở đây. Riêng một mình con nghêu cũng đã để lại nhiều ấn tượng cho du khách một lần ăn qua khi đến đây.
NGHÊU GÒ CÔNG
Từ tỉnh lỵ Gò Công (bây giờ Gò Công chia ra Gò Công Tây và Gò Công Đông, thuộc tỉnh Tiền Giang) đến bãi nghêu biển nghêu Tân Thành độ 8 cây số.
Du khách lần lượt qua các địa danh mà tên gọi gắn liền với đời sống văn hóa lịch sử vùng nầy. Như là xã Hòa Nghị quê hương trái sơ ri, nơi đây có cây dầu cổ thụ mấy trăm tuổi, ba người ôm không hết. Rồi đến Thị trấn Tân Hòa, thời Tự Đức là một huyện thuộc Gia Định, đất khởi binh của người anh hùng chống Pháp đầu tiên Trương Công Định, nơi đây nổi tiếng với món bánh vá, mắm còng, mắm tôm chua. Tiếp tục lái xe một đỗi nữa là đến biển Tân Thành, quê hương chánh quán của con nghêu Gò Công.
Người địa phương bảo mùa nghêu nhằm vào mùa gió Nồm, gió thổi hướng Đông Nam, từ tháng 3 đến tháng 9 âm lịch.
Gió Nồm là gió nồm Nam,
Trách người quân tử ăn tham không mời!!
(Ca dao)
Vào mùa nầy đồng ruộng Gò Công còn khô, nước sông chưa ngọt, có lẽ ông Trời thương nên đem con nghêu đổ về biển Tân Thành thôi nhiều vô số kể.
Đến tháng 7 thì nghêu đã lớn và bắt đầu ăn được rồi.
Canh lúc nước ròng, lần theo mực nước rút, đi ra tận ngoài miệt Đèn Đỏ, Đèn Trắng, bạn sẽ gặp ở đây đoàn người bắt nghêu. Họ là những người dân địa phương cha truyền con nối theo với nghề nầy. Con nghêu sống tập thể, tập trung có vùng, sống trên các gò cát như gò mả lạng, dài cả cây số mà người trong nghề gọi là cồn nghêu.
Nói bắt nghêu chớ thực ra là xúc nghêu. Dùng cào, dùng cuốc xúc nghêu vào cái rổ xảo, đãi cho sạch cát, cho vào giỏ cần xé rồi đưa lên ghe đậu gần đó. Xúc nghêu ai cũng muốn tìm nghêu lớn mới có giá, nhưng có khi gặp phải cồn toàn nghêu nhỏ, gọi là xui xẻo thì phải chịu thôi. Đây là bắt nghêu tập thể.
Còn bắt nghêu cá nhơn, hồi xưa người ta dùng "cái xệp" đạp ra khơi lựa bắt toàn nghêu bự. Cái xệp giống như cái mông cái cộ kéo lúa, nhưng nhỏ hơn, ngang độ 0,50m dài hơn 1m, sử dụng như ngày nay đi skate.
Mỗi lần đi, một người bắt được vài thùng thiếc thì nước bắt dầu lớn, cho nghêu vào giỏ cần xé đặt lên xệp, đạp lẹ vào bờ kẻo chết đuối.
Hồi đó nghêu bán lẻ tính bằng thùng thiếc, loại thùng dầu hôi 20 lít, chớ đâu có cân kí lô như ngày nay. Nhớ lại hồi nhỏ, vào độ tháng 7 ta, mẹ tôi hay biểu ra bờ sông đón ghe nghêu mua cho bà. Lúc nầy trời mưa chưa già, cá tôm chưa có nên phải ăn cơm với nghêu. Nghêu làm nhiều món ăn cho đỡ ngán: nghêu xào mướp hương, nghêu kho tiêu, nghêu xào bầu... cứ thế mà ăn miết nay nhắc lại còn ngán.