TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

Loài người đã thống trị Trái Đất như thế nào? Comparison of faces of Homo sapiens (left) and Homo neanderthalensis (right). (Wikipedia) Cách đây 70,000 năm, tổ tiên của loài người cũng bình thường như bao loài động vật khác, và tác động của họ đối với thế giới không có gì nổi bật. Thế nhưng ngày nay, nhân loại gần như thống trị thế giới. Họ đã làm điều đó như thế nào? Giáo sư lịch sử Yuval Harari Yuval Noah Harari là Giáo sư lịch sử tại Đại học Hebrew của Jerusalem, chuyên về lịch sử thế giới, lịch sử trung cổ và lịch sử quân sự. Ông cũng là tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng như Sapiens: Lược sử loài người, Lược sử tương lai, 21 bài học cho thế kỷ 21... Nghiên cứu của ông tập trung vào mối liên quan giữa lịch sử và sinh học, sự khác biệt giữa Homo sapiens và các loài động vật khác, công lý trong lịch sử... Trong một bài nói chuyện năm 2015 tại London, ông đưa ra giả thuyết về sự thống trị của loài người trên thế giới như sau: “Bảy mươi ngàn năm trước, tổ tiên của chúng ta chỉ là những động vật tầm thường. Người tiền sử giữ một vai trò rất nhỏ bé. Ảnh hưởng của họ đối với thế giới không lớn hơn là bao so với những con sứa, đom đóm hay chim gõ kiến. Thế nhưng ngày nay, loài người lại kiểm soát hành tinh này. Câu hỏi đặt ra là: Chúng ta đã làm điều đó như thế nào? Làm thế nào chúng ta từ những con khỉ không có gì nổi bật, quanh quẩn một góc ở Châu Phi, trở thành những kẻ thống trị Trái Đất? “Thông thường, chúng ta tìm sự khác biệt giữa loài người và các loài động vật khác ở mức độ cá nhân. Chúng ta muốn tin rằng có một điều gì đó đặc biệt về tôi, về cơ thể tôi, về trí óc tôi, làm tôi siêu việt hơn rất nhiều so với con chó, con heo, hay con tinh tinh. Nhưng sự thật là, ở mức độ cá nhân, loài người không khác gì loài tinh tinh. Nếu bạn bỏ rơi tôi và một con tinh tinh trên đảo vắng, và chúng tôi phải tự đấu tranh để sinh tồn, tôi sẽ đặt cược vào con tinh tinh, chứ không phải vào chính tôi. Và tôi không phải là trường hợp cá biệt? Nếu bất kỳ ai trong các bạn bị kẹt trên đảo hoang với một con tinh tinh, thì con tinh tinh sẽ sinh tồn giỏi hơn nhiều. A study suggests changes in climate helped Homo sapiens replace Neanderthals in Europe. (AAP) “Điểm khác biệt thực sự giữa con người và các loài động vật khác không phải ở mức độ cá nhân, mà là ở mức độ tập thể. Con người thống trị Trái Đất bởi vì chúng ta là loài động vật duy nhất có thể hợp tác một cách linh hoạt và với quy mô lớn. Một số loài động vật khác, như các loài côn trùng sống theo bầy đàn, ong, kiến... có thể cộng tác với số lượng lớn, nhưng chúng không linh hoạt. Sự hợp tác của chúng rất cứng nhắc. Về cơ bản một tổ ong chỉ có thể hoạt động theo một cách thức duy nhất. Và nếu có một cơ hội mới hoặc một mối nguy hiểm mới, những con ong không thể nhanh chóng tái tạo lại tổ chức xã hội. Ví dụ, chúng không thể hành hình nữ hoàng và thiết lập một nền cộng hòa của ong, hoặc một chế độ độc tài cộng sản của những con ong thợ. “Những loài động vật khác như động vật hữu nhũ sống theo đàn - chó sói, voi, cá heo, tinh tinh - chúng có thể hợp tác một cách linh hoạt hơn, nhưng chúng chỉ có thể làm như vậy với một số lượng nhỏ, vì sự cộng tác giữa những con tinh tinh dựa trên mức độ thân thiết giữa con này với con khác. Ví dụ, tôi là tinh tinh và bạn là tinh tinh, và tôi muốn hợp tác với bạn. Tôi cần phải biết rõ về bạn. Bạn là loài tinh tinh nào? Bạn là tinh tinh tốt? Bạn là tinh tinh xấu? Bạn có đáng tin cậy không? Nếu tôi không biết bạn, làm sao tôi có thể hợp tác với bạn? “Loài động vật duy nhất có thể kết hợp cả hai khả năng với nhau, và có thể hợp tác linh hoạt với số lượng lớn là chúng ta, Homo sapiens. Một chọi một, hay thậm chí 10 chọi 10, loài tinh tinh có thể mạnh hơn chúng ta. Nhưng nếu bạn thử để 1000 người đấu với 1000 con tinh tinh, con người sẽ chiến thắng dễ dàng, với một lý do đơn giản rằng 1000 con tinh tinh không thể hợp tác với nhau. Và nếu bây giờ bạn thử nhét 100,000 con tinh tinh vào đường Oxford hay sân vận động Wembley, hay trường Thiên An Môn hay thành Vatican, bạn chỉ có được sự hỗn loạn, hoàn toàn hỗn loạn. Thử tưởng tượng sân vận động Wembley với 100,000 con tinh tinh. Thật là điên rồ. “Trái lại, hàng chục ngàn người có thể tập trung lại một chỗ mà không hề tạo ra sự hỗn loạn. Cái ta nhận được là một mạng lưới hợp tác rất phức tạp và hiệu quả. Tất cả những thành tựu to lớn của nhân loại trong lịch sử, dù đó là việc xây dựng kim tự tháp hoặc bay lên cung trăng, đều không dựa trên năng lực cá nhân, mà dựa trên khả năng hợp tác linh hoạt với quy mô lớn. “Hãy nghĩ về bài diễn thuyết của tôi ngay lúc này: Tôi đứng đây trước khoảng 300 hay 400 khán giả, phần lớn các bạn là những người hoàn toàn xa lạ với tôi. Tương tự, tôi không thật sự biết rõ tất cả những người đã tổ chức và thu xếp sự việc này. Tôi không biết phi công và các thành viên phi hành đoàn của máy bay đã đưa tôi đến đây. Tôi không biết người đã sáng chế và sản xuất cái micro và những cái máy quay. Tôi không biết người đã viết tất cả những cuốn sách và bài báo mà tôi đọc để chuẩn bị cho bài nói chuyện này. Và tôi chắc chắn không biết tất cả những người có thể đang xem bài diễn thuyết này qua mạng, ở một nơi nào đó tại Buenos Aires hay New Delhi. “Đây là điều mà những con tinh tinh không thể làm được. Tất nhiên chúng có tiếp xúc, nhưng bạn không thể bắt một con tinh tinh đi đến một bầy tinh tinh lạ nào đó, để diễn thuyết về những trái chuối hay những con voi, hay bất kỳ thứ nào khiến cho những con kia hứng thú. Sự hợp tác tất nhiên không phải lúc nào cũng tốt. Tất cả những điều khủng khiếp con người đã và đang làm trong suốt lịch sử - và chúng ta đã làm một số chuyện rất tồi tệ - tất cả những điều đó đều dựa trên sự hợp tác với quy mô lớn. Nhà tù là một hệ thống có hợp tác; lò sát sanh là một hệ thống có hợp tác; trại tập trung là một hệ thống có hợp tác. Tinh tinh không có lò sát sanh, nhà tù và trại tập trung. “Bây giờ giả sử tôi đã thuyết phục được các bạn rằng, loài người thống trị thế giới nhờ sự hợp tác linh hoạt với số lượng lớn. Câu hỏi tiếp theo là: Chính xác thì loài người đã làm điều đó như thế nào? Điều gì cho phép chúng ta, trong tất cả những loài động vật, có thể hợp tác như vậy? Câu trả lời là trí tưởng tượng. Chúng ta có thể hợp tác linh hoạt với những người xa lạ, bởi vì chúng ta, trong tất cả những loài động vật, có thể sáng tạo và tin vào những điều hư cấu, những câu chuyện hư cấu. Và miễn là mọi người cùng tin một điều hư cấu, thì mọi người đều tuân thủ những luật lệ, quy tắc, và giá trị giống nhau. Bạn không thể thuyết phục một con tinh tinh đưa bạn trái chuối bằng cách nói, ‘Sau khi chết, mày sẽ lên thiên đàng tinh tinh và mày sẽ được rất nhiều chuối cho những việc tốt. Giờ đưa tao trái chuối đi.’ “Những loài động vật khác sử dụng hệ thống tiếp xúc của chúng chỉ để miêu tả hiện thực. Một con tinh tinh có thể truyền đi thông điệp, ‘Kìa! Sư tử kìa, chạy ngay đi! ’ hoặc ‘Nhìn kìa! Có cây chuối đằng kia! Đi hái chuối thôi! ’ Con người trái lại sử dụng ngôn ngữ không đơn thuần để miêu tả thực tại, mà còn để tạo ra những thực tế mới, mang tính hư cấu. Một người có thể nói, ‘Nhìn kìa, có một vị Thượng đế trên trời! Và nếu bạn không làm điều mà tôi yêu cầu, khi bạn chết, Thượng đế sẽ trừng phạt bạn và đày bạn xuống địa ngục.’ Và nếu tất cả các bạn đều tin vào câu chuyện tôi mới nghĩ ra này, thì bạn sẽ làm theo những quy tắc, luật lệ và giá trị, và bạn có thể hợp tác. Đây là điều mà chỉ con người mới làm được. Bạn không thể thuyết phục một con tinh tinh đưa bạn trái chuối bằng cách nói, ‘Sau khi chết, mày sẽ lên thiên đàng tinh tinh và mày sẽ được rất nhiều chuối cho những việc tốt. Giờ đưa tao trái chuối đi.’ Sẽ không có con tinh tinh nào tin vào chuyện như vậy. Chỉ có con người tin vào những chuyện như vậy, đó là lý do loài người điều khiển thế giới, còn tinh tinh thì bị nhốt trong các vườn thú và phòng thí nghiệm. “Có lẽ bạn cũng đồng ý rằng trong lĩnh vực tôn giáo, loài người hợp tác thông qua đức tin vào cùng một câu chuyện nào đó. Hàng triệu người đến với nhau để xây dựng một nhà thờ hoặc thánh đường Hồi giáo, tham gia một cuộc Thập tự chinh hay thánh chiến, vì họ tin vào những điều tương tự về Thượng đế, thiên đàng và địa ngục. Nhưng tôi muốn nhấn mạnh chính cơ chế đó cũng làm nền tảng cho các hình thức hợp tác quy mô lớn khác của con người, ngoài lĩnh vực tôn giáo. “Chẳng hạn như trong lĩnh vực kinh tế. Các yếu tố quan trọng nhất hiện nay trong nền kinh tế toàn cầu là các công ty và đoàn thể. Nhiều người trong số các bạn có thể làm việc cho một công ty, như Google hay Toyota hay McDonald’s. Những thứ này chính xác là gì? Chúng là những khái niệm được tạo ra và duy trì bởi những luật sư. Và những công ty này làm gì? Mục tiêu của phần lớn bọn họ là kiếm tiền. Tuy nhiên, tiền là gì? Một lần nữa, tiền không phải là một thực thể khách quan; nó không có giá trị khách quan. Hãy lấy tờ tiền đô la Mỹ làm ví dụ. Tự chính nó không có giá trị. Bạn không thể ăn nó, bạn không thể uống nó, bạn không thể mặc nó. Nhưng những người kể chuyện bậc thầy - những chủ ngân hàng, những bộ trưởng tài chính, những thủ tướng, họ kể cho ta một câu chuyện rất thuyết phục: “Bạn thấy mảnh giấy màu xanh chứ? Nó thực sự đáng giá 10 trái chuối.” Nếu tôi tin điều đó và bạn tin điều đó và mọi người tin điều đó, nó thực sự có tác dụng. Tôi có thể cầm tờ giấy vô dụng này, đi tới siêu thị, đưa nó cho một người hoàn toàn xa lạ mà tôi chưa gặp bao giờ, và đổi lại những trái chuối mà tôi có thể ăn. Đây thật sự là điều tuyệt vời. Bạn không thể làm điều đó với tinh tinh. Tất nhiên tinh tinh cũng trao đổi: ‘Mày cho tao quả dừa, tao sẽ cho mày quả chuối.’ Chuyện đó có thể được. Nhưng mày đưa cho tao một mảnh giấy vô dụng và mày muốn tao đưa mày trái chuối? Đừng có mơ! Mày nghĩ tao là con người ư? “Quả thật, tiền bạc là câu chuyện thành công nhất mà con người đã sáng tạo và truyền tụng, vì đó là câu chuyện duy nhất mà tất cả mọi người đều tin. Không phải ai cũng tin vào Thượng đế, không phải ai cũng tin vào nhân quyền, không phải ai cũng tin vào chủ nghĩa dân tộc, nhưng ai cũng tin vào tiền, và tin vào tờ đô la. “Tóm lại, con người kiểm soát thế giới vì chúng ta đang sống trong một thực tại kép. Tất cả các loài động vật khác sống trong thực tại khách quan. Thực tại của chúng bao gồm các thực thể khách quan, như những dòng sông, cây cối, những con sư tử và những con voi. Con người cũng sống trong thực tại khách quan. Trong thế giới của chúng ta cũng có sông, cây cối, sư tử và voi. Nhưng qua nhiều thế kỷ, chúng ta đã xây dựng trên nền thực tại khách quan này một lớp thực tại hư cấu, được tạo nên bởi những thực thể hư cấu, như các quốc gia, những vị thần, tiền bạc, các đoàn thể công ty. Và điều tuyệt vời là trong suốt lịch sử, thực tại hư cấu này càng trở nên mạnh mẽ hơn để ngày hôm nay, lực lượng mạnh mẽ nhất trên thế giới chính là những thực thể hư cấu. Ngày nay, sự tồn tại của sông ngòi, cây cối, sư tử và voi phụ thuộc vào các quyết định và mong muốn của các thực thể hư cấu, như Hoa Kỳ, như Google, như Ngân hàng Thế giới - vốn chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của chúng ta.” Đăng Trình