TRUNG HỌC DUY TÂN - PHAN RANG

[Mây tím]

122 Năm Thăng Trầm Của Aspirin Dược sĩ Felix Hoffmann Như Coca-Cola hay hàng jeans Levi’s, thuốc aspirin được xem là một trong những sản phẩm nổi tiếng nhất thế kỷ 20. Viên aspirin đã tròn 122 tuổi vào ngày 6-3 vừa qua... Ngày 6-3-1899, Phòng bản quyền Berlin cấp nhãn hiệu cầu chứng và Friedrich Bayer & Company đã chọn ngày này làm sinh nhật cho aspirin. Suốt hơn 120 năm, aspirin đã trở thành viên thuốc huyền thoại, từng được xem trị bá bệnh. Khi dược sĩ Felix Hoffmann tạo ra acetylsalicylic acid (thành phần chính của aspirin) vào năm 1897, các ông chủ tại hãng Bayer của ông đã không đánh giá cao mà còn xem viên thuốc này có thể gây nguy hiểm. Lúc đó, Bayer đang quan tâm đến một khám phá khác của Hoffmann, diaetylmorphine, loại thuốc vừa trị ho vừa mang lại cảm giác hưng phấn mà lại không gây nghiện (bởi thế, Bayer đặt tên cho loại thuốc ho này là Heroin). tinh thể acetylsalicylic acid Tuy nhiên, cuối cùng Bayer cũng tung acetylsalicylic acid ra thị trường với nhãn hiệu aspirin (“A” từ chữ acetyl, “SPIR” từ chữ spiraea ulmaria – loại thực vật có nguồn salicylic acid và cuối cùng thêm “IN” vào phần đuôi để nghe giống như thuốc ho Heroin đang bán chạy). Bayer không ngờ rằng doanh số của aspirin ngày càng tăng và được sử dụng rộng rãi khắp châu Âu không lâu sau đó. Aspirin không những xuất hiện ngoài thị trường mà còn hiện diện trong tác phẩm của những văn hào lớn như Thomas Mann hay Graham Greene. Chính aspirin chứ không phải loại thuốc nào khác đã nằm trong phi thuyền Apollo 11 để cùng Neil Armstrong lên Mặt trăng. Aspirin có thể trị được nhiều chứng bệnh: tim mạch, ung thư ruột, huyết khối chân (tụ máu), ngộ độc máu (toxaemia) ở phụ nữ mang thai, đục nhân mắt... Cho đến nay, aspirin vẫn là liều thuốc tốt trong việc chữa các chứng đau nhức. Dược chất, salicylic acid, thành phần chính của thuốc aspirin, được bào chế từ nước cất của vỏ cây liễu Là dược sĩ vừa tốt nghiệp mới 29 tuổi, Hoffmann được nhận vào làm việc tại phòng hóa học của Bayer – một trong những hãng kỹ nghệ bào chế dược phẩm đầu tiên trên thế giới. Khi aspirin thí nghiệm thành công tại các bệnh viện ở Berlin, Hoffmann không được hưởng lợi lộc từ thành quả này. Ông không đăng bạ bản quyền sáng chế cho riêng mình và cuối cùng nghỉ hưu về Thụy Sĩ dành quãng thời gian còn lại để nghiên cứu lịch sử nghệ thuật. Trong khi đó, aspirin đã biến Bayer thành một đại công ty dược phẩm hiện có mặt tại gần 100 nước với lượng tiêu thụ aspirin trung bình mỗi năm 100 tỉ viên. Một quảng cáo Bayer Aspirin tháng 4-1918 (Wikipedia) Bayer hẳn phát triển mạnh từ rất lâu nhưng Thế chiến thứ nhất với sự thất bại của Đức đã khiến Bayer bị tịch thu bản quyền sản xuất aspirin và Hiệp ước Versailles sau đó còn buộc hãng phải cung cấp ¼ xuất lượng aspirin cho quân Đồng minh với giá rẻ hơn thị trường. Tệ hại hơn nữa, phân xưởng Bayer ở New York bị ép phải bán cho Mỹ với giá thấp. Thoạt đầu, hãng Sterling Products của Mỹ rất hí hửng khi mua được phân xưởng Bayer ở New York nhưng sau đó thất vọng vì không “giải đoán” được các công thức bào chế aspirin. Cuối cùng, Sterling cũng mày mò được và suốt hơn bảy thập niên, thị trường thế giới có hai loại aspirin Bayer – một ở Mỹ và một ở Đức. Mãi đến năm 1994, Bayer Đức mới mua lại được phân xưởng trên với giá một tỉ USD. Một quảng cáo aspirin trên New York Times ngày 19-2-1917 nhấn mạnh Bayer mới là “nhà sản xuất aspirin thật” (Wikipedia) Aspirin chiếm lĩnh thị trường thế giới cho đến thập niên 1950, khi Paracetamol của Anh ra đời. Paracetamol cũng trị được các chứng đau nhức lại không gây hiệu quả phụ như aspirin (có thể viêm ruột nếu dùng nhiều). Sau đó, aspirin bị tấn công dữ dội hơn vì người ta khám phá rằng nó có thể gây sẩy thai cho phụ nữ có mang và đôi lúc rất nguy hiểm (tuy hiếm xảy ra) khi tạo ra hội chứng Reye (viêm óc và làm hư gan). Doanh số aspirin bắt đầu tuột dốc. Dựa theo công trình nghiên cứu của bác sĩ John Vane đã được tặng giải thưởng Nobel, thuốc aspirin khống chế chất xúc tác COX (cyclooxygenase). COX là chất gây ra đau đớn nóng sốt, và bị tế bào ung thư khuếch đại tầm ảnh hưởng. Do vậy, bệnh nhân ung thư thường xuyên bị đau đớn. Aspirin chỉ lấy lại thời hoàng kim khi xuất hiện bài diễn văn của giáo sư John Vane (được Hoàng gia Anh phong tước hiệp sĩ) tại Đại học giải phẫu Hoàng gia. Aspirin, như Vane nghiên cứu, có thể chặn đứng sự hình thành cyclooxygenase – loại enzyme kích thích sự phát triển của prostagladins (acid béo đóng vai trò điều hòa các tác dụng cơ thể như nhiệt độ hoặc hoạt động của bắp thịt). Như vậy, nếu không có cyclooxygenase thì không có prostagladins mà không có prostagladins thì các triệu chứng đau nhức bắp thịt hay viêm cũng không xuất hiện (prostagladins nằm ở hệ thần kinh trung ương, có vai trò “cực đại” các ký hiệu đau nhức). Với công trình nghiên cứu này, John Vane được giải Nobel y học 1982. Một lợi điểm khác của thuốc aspirin là khả năng giảm nguy cơ bị ung thư các loại. (Hình: Getty Images) Sự khám phá khả năng ngăn chặn cyclooxygenase của aspirin là một trong những khám phá đáng chú ý nhất. Sau này, người ta còn phát giác rằng aspirin cũng gây ảnh hưởng tương tự với thromboxane – chất gây hiện tượng tắc tị đường lưu thông của máu (khi một cục máu nằm bít lối trong động mạch, máu không thể lên tới tim, khiến tim sẽ thiếu oxy và ngừng đập là hậu quả cuối cùng). Chưa hết, aspirin còn có thể kích thích sự sản xuất interleukin (thành phần thuộc hệ miễn dịch giúp chống ung thư) và epilipoxin (thành phần mà mới đây trong phòng thí nghiệm đã cho thấy có thể ngăn sự phát triển của tế bào ung thư). Tóm lại, aspirin tỏ ra vẫn là một loại thuốc hiệu nghiệm trong nhiều chứng bệnh. Một khảo sát của tờ British Medical Journal cho biết aspirin cứu sống trung bình 100.000 người trên thế giới mỗi năm. Tác dụng phụ và biến chứng của việc dùng aspirin Tuy thế, aspirin không phải là thần dược, với những phản ứng phụ vẫn chưa cải tiến được. Theo BBC, có một số ít người tỏ ra rất nhạy cảm với aspirin và không thể dùng được, dù liều thấp nhất. Dùng aspirin nhiều có thể gây nôn, ợ nóng và đau dạ dày. Các bệnh nhân viêm khớp dùng nhiều aspirin sẽ dẫn đến viêm dạ dày. Ở một số ít người, sử dụng thường xuyên aspirin trong việc chống vón máu sẽ có thể bị xuất huyết óc. Aspirin có thể không thích hợp cho người có huyết áp cao, bị bệnh thận, gan, ung thư hệ thống tiêu hóa. Không có bằng chứng nào cho thấy dùng aspirin có lớp bọc có hiệu quả Minh Đăng/SGN