Bàn về chuyện tình Cupid với Psyche.
Sóng Việt Đàm Giang
Trong những chuyện thần thoại của Hy-Lạp, nếu kể về chuyện tình cảm thì có lẽ câu chuyện Cupid và Psyche là một trong những câu chuyện tình hay nhất và được làm đề tài bàn luận khá nhiều trong lớp dạy Tâm lý học có môn thần thoại Hy-Lạp ở các trưòng Đại học. Chuyện tình Cupid và Psyche đã có từ lâu, rất lâu, với những bức hình hay những tranh vẽ từ thế kỷ thứ nhất, nhưng chỉ đuợc truyền tụng nhiều sau khi câu chuyện được Lucius Apuleius viết xuống vào thế kỷ thứ hai. Câu chuyện tình thần thoại Cupid và Psyche đã là đề tài và nguồn hứng cảm cho rất nhiều họa sĩ, điêu khắc gia, thi sĩ, v.v... Nếu chúng ta tò mò thử vào internet tìm kiếm thì sẽ thấy cả vài trăm tấm hoặc hình điêu khắc, hoặc tranh vẽ, thảm dệt, mosaics, v.v...trên đó. Một số tác phẩm họa hay điêu khắc Cupid và Psyche được trưng ở những bảo tàng viện nổi tiếng trên thế giới như tại Paris, London, Rome, v.v...
Trong văn chương thần thoại La Mã và Hy Lạp, những câu chuyện được kể trong nhiều sách lại không giống nhau, và tên gọi có thể bị trộn lẫn, thí dụ như trong chuyện Cupid và Psyche.
Chuyện viết bởi văn chương Hy Lạp thì nhân vật có tên Cupid (trong văn chương La mã, và trong câu chuyện trên /The Golden Ass) mang tên là Eros (Eros là vị thần của Tình yêu nhục cảm).
(Greek) (Roman)
Eros Cupid
Aphrodite Venus
Zeus Jupiter
Hades Pluto
Persephone Prosperia
Đọc hết câu chuyện sách kể, suy nghĩ thêm một chút thì ta có cảm tưởng như câu chuyện thần thoại này giống như là một câu chuyện ngụ ngôn, có nhiều điều có thể suy diễn trong đời sống tình cảm của thế gian. Câu chuyện cũng làm ta nghĩ đến những chuyện cổ tích trẻ em quen thuộc như Giai Nhân và Quái vật, Bạch Tuyết và bẩy Chú lùn, Tấm Cám, v.v...
Câu chuyện có thể được chia ra làm nhiều giai đoạn.
1- Gia cảnh và sắc đẹp của Psyche
Ở đây là chuyện gia đình ông vua có ba con gái, cô út đẹp nhất nhà và nhiều chàng trai ngấp nghé nhất nhà. Người đẹp thì bị nhiều ghen tị là chuyện rất quen thuộc. Ngay đến nữ thần trên trời cũng ghen dữ. Trong chuyện thần thoại La Mã, Hy Lạp, nhiều vị thần đàn ông rất đa tình, và nữ thần cũng rất ghen tị, ghen tuông với nhau. Tại sao nhiều thần lại đa tình? Có thể đó cũng là vì Cupid đã mang tên tình yêu đi bắn náo thiên đình mà gây nên xáo xào?
Nói về sắc đẹp của Psyche, thì đây là một sắc đẹp kiều diễm đến nỗi mà thần vệ nữ Aphrodite (Venus) còn phải ghen. Ghen vì trước khi có Psyche thì người trần đều ca tụng nữ thần Aphrodite. Nay một người trần thế mà được ca tụng là đẹp hơn Aphrodite thì là một sự xỉ nhục không thể bỏ qua được.
2- Aphrodite ghen và sai Cupid đi trừng phạt/trả thù Psyche
Aphrodite đã nghĩ ra một trừng phạt độc đáo là sai Eros (Cupid) đi xuống trần tìm ra Psyche, rồi dùng tên tình yêu đế bắn cho Psyche bị trúng tên và lấy một quái vật xấu nhất trần gian.
3-Cupid bị ái tình vật ngã
Quái vật đâu chẳng thấy mà chính Cupid lại vụng về, ngẩn người vì sắc đẹp của Psyche đến nỗi mà mắc bẫy vào ngọn tên do chính mình mang đến. Bị cú tương tư, ái tình vật, Cupid không còn thích thú nhởn nhơ đi bắn tên ái tình nữa mà có lẽ tối ngày chỉ mong cho được có dịp hay cách nào gặp lại Psyche.
4- Cupid dấu kín chuyện riêng
Dịp may đã đến khi Psyche tình nguyện lên núi một mình như lời sấm thần của Apollo đã phán để lấy một quái vật nào đó. Theo lời dặn bảo của Cupid, Psyche đã được thần gió mang tới một lâu đài tráng lệ, và rồi hàng đêm Psyche ân ái với người chồng mà nàng không hề biết mặt hay tên. Cupid đã rất cẩn thận, dặn dò Psyche kỹ lưỡng tuyệt đối không được thắp đèn xem mặt hay tìm hiểu Cupid là ai. Psyche trong giai đoạn này đang có hạnh phúc, lòng tin tưởng vào Cupid và tình yêu nhục cảm đã làm Psyche không nghi ngờ hay tìm hiểu thêm về Cupid.
5- Psyche nghi ngờ Cupid
Vì ban ngày Psyche ở lâu đài có một mình, cô đơn đã làm Psyche nhớ nhà và muốn gặp hai người chị. Khi hai người chị đến nhìn thấy hạnh phúc của Psyche thì thay vì mừng cho cô em, lại sinh lòng ganh ghét, tìm cách gây nghi ngờ vào tâm hồn Psyche, nhỏ to bảo Psyche phải đốt đèn xem mặt chồng, và phải phòng thân bằng con dao cầm sẵn.
Nhân vật chính Psyche ở đây bắt đầu thấy có sự lột xác, chính chữ Psyche (tâm thần/linh hồn) theo nghĩa Hy-Lạp có nghĩa là bướm, và sự thay đổi tâm hồn của Psyche đã bắt đầu nhen nhúm. Psyche bắt đầu bước ra khỏi cái vỏ ngây thơ vô tội, hoàn toàn tin tưởng vào những gì Cupid dặn dò để bước sang giai đoạn bắt đầu suy nghĩ và phân tích những sự kiện đang xẩy ra cho chính nàng và hậu quả tương lai nếu có mà nàng chưa lường được. Nếu nói rằng Psyche đã mù quáng nghe theo lời hai chị cũng không đúng. Cái tâm lý hiếu kỳ, khả năng tiềm thức thúc đẩy là sự phát tiển không tránh được trên tiến trình trưởng thành.
6- Psyche nhất quyết khám phá bí mật về Cupid.
Lòng tin tưởng vào chồng đã bị hai người chị rắc mầm nghi ngờ vào. Vào một tối Psyche đã không cưỡng lại được lòng tò mò để đốt đèn xem mặt chồng. Psyche đã nhận được phần thưỏng gì khi đốt đèn để nhận ra rằng chồng nàng chính là thiên thần đẹp trai Cupid?
Thần Cupid trong chuyện là một thanh niên ranh mãnh, chỉ mang cung tên tình yêu đi gán ghép tạo nên những cặp nhân tình yêu nhau hoặc dài hạn, hoặc ngắn hạn, mang niềm vui hạnh phúc cho thế giới với những tiếng cười yêu thương hạnh phúc. Thế rồi gậy ông đập lưng ông, vì một vụng về luống cuống và vì cảm nhan sắc người đẹp mà rồi chính Cupid phải lụy vì tình. Lụy vì tình, say mê vì tình, hết lòng bảo vệ riêng tư cho cuộc tình vì sợ mẹ biết. Ai có thể là người hết lòng hết tâm cho tình yêu như Cupid?
Cái mấu chốt quan trọng trong câu chuyện Cupid và Psyche này là Tình Yêu và lòng Tin tưởng: Psyche (có nghĩa là tâm thần, là linh hồn) đã được Cupid nhắc đi nhắc lại là phải tin tưởng vào chàng, tuyệt đối tin vào chàng. Thế mà lòng tin đó đã bị lung lay vì hai người chị ghen tương đố kỵ, reo mầm mống nghi ngờ vào. Và Psyche đã không cưỡng nổi cái cám dỗ của tò mò nên đã phạm lỗi, ngược lại lòng tin yêu của chồng. Cupid đã đau khổ với vết thương lòng vì sự phản bội của Psyche lại thêm vết thương trên cánh tiên nên đã bỏ đi trong buồn rầu và thất vọng.
Thế giới không có Cupid sẽ trở thành thế giới không tình yêu nam nữ, không tiếng cười, và rồi không có cả con nít nữa vì thiếu vắng tình yêu, gia đình, và hôn nhân. Có lẽ vì thế nên sau đó các vị thần biết là Psyche có lỗi nhưng đã tìm cách để giúp nàng làm vừa lòng nữ thần Venus, cùng chuộc lại lòng tin của Cupid.
7- Cupid rời bỏ Psyche.
Sự phản bội của Psyche đã làm Cupid đau khổ và trong tình thế không thể nào ở lại với Psyche được nữa dù nàng hết sức van xin tha thứ.
Psyche dường như đã qua giai đoạn chỉ biết yêu mà không thắc mắc. Khi đã có tình yêu, Psyche còn muốn hơn nữa. Nàng muốn người yêu của nàng là một người có khả năng vượt bực. Trong tiềm thức cùng với sự lớn dần của suy nghĩ, nàng mong mỏi một tình yêu thần thoại, một đối diện với sự thật dù hay hay dở, một sự chuyển tiếp không tránh được.
Psyche đã cầm ngọn đèn bên tay trái và con dao bên tay phải. Ngọn đèn tượng trưng cho ánh sáng mà Psyche nhất quyết tìm cho ra, con dao tượng trưng cho quyết định muốn thấy rõ sự thật, và cắt đứt liên hệ nếu cần thiết.
Khi Psyche thấy mặt Cupid thì tình yêu của nàng đối với Cupid càng mãnh liệt hơn. Trong tình yêu bắt đầu chỉ bằng những đêm ân ái nay thêm diện mạo thì Psyche như bị một tiếng sét ái tình, mạnh đến nỗi nàng say mê ngắm Cupid, mạnh đến nỗi nhỏ dầu nóng vào cánh tiên của Cupid mà nàng không biết.
Sự khám phá của Pysche bất hạnh thay lại là sự phản bội lời thề nguyền chấp nhận của Psyche với Cupid.
Cupid là một vị thần tình yêu, Cupid vẫn còn đang yêu Psyche với tình yêu rất say đắm, với ân ái nồng nàn hàng đêm, tình yêu còn rất mới mẻ, sung mãn. Nay Cupid bất thình lình bị đặt trong tình trạng mặt đối mặt, trực diện như ban ngày với người yêu trần thế, trong một hoàn cảnh Cupid chưa hề nghĩ đến. Cupid chưa sửa soạn đủ để đối xử với thân thiết tình cảm. Cupid cũng không thể công khai hoá chuyện ăn ở với Psyche, vì Cupid vẫn còn dấu diếm Aphrodite và tất cả mọi người và ngay cả với thần thánh trên thiên đình. Diễn biến xảy ra đột ngột, phản ứng nhất thời của Cupid cũng chỉ là phản ứng có thể đoán đuợc là giận dữ, cảm tưởng bị phản bội, thất vọng, và bỏ đi.
8- Psyche bị trừng phạt
Cupid đã bỏ nàng, Pysche chẳng còn chi, cả lâu đài cũng biến mất. Trở về nhà với lòng đau khổ xen lẫn buồn tủi, thêm hai người chị không thương em mà lại còn như muốn được hưởng những may mắn như Psyche đã nhận.
Lần đầu tiên ta thấy một Psyche trong tình trạng tràn đầy chán nản, ngã lòng. Muốn tự vẫn nhưng sông lại đẩy nàng lên bờ.
Về nhà với lòng đau khổ trống vắng, hối hận, thương nhớ Cupid, cộng thêm sự thờ ơ đến độ tàn nhẫn của hai người chị, Psyche đã hành xử ra sao?
Một người đàn bà ngây thơ, trẻ đẹp như Psyche, được yêu thương bảo bọc cho đến một ngày sự suy tư trưởng thành của tâm hồn đưa đến tò mò, rồi tình yêu tan vỡ với tâm trạng hối hận day dứt, ăn năn dày vò. Psyche có phải là người đàn bà trẻ yếu lòng yếm thế không?
Không, sự phân tích suy nghĩ của Psyche đáng làm ta ngạc nhiên. Psyche sau hành động nông nổi ban đầu, đã có hành động rất can đảm, rất anh hùng như một đấng nam nhi. Nàng đã phạm lầm lỗi thì bây giờ nàng sẽ làm đủ mọi cách để chuộc lỗi, để minh chứng tình yêu mỗi ngày một lớn của nàng đối với Cupid. Và thế là Psyche lên đường tìm kiếm Cupid.
9- Psyche chấp nhận hình phạt
Động lực tình yêu đã làm Psyche bỏ công sức đi tìm kiếm Cupid, ngay cả phải vào van xin cầu khẩn Aphrodite. Aphrodite dù giận ghét Psyche, vì nàng đã làm Cupid bị thương tích cả tinh thần lẫn cơ thể, nhưng đã cho phép Psyche ở lại, và để thử lòng Psyche, bà đã sai Psyche làm những công việc khó mà thực hiện được.
Một người trần thế như Psyche đi tìm một vị thần như Cupid? Làm sao có thể tìm đuợc Cupid? Psyche đã đuợc thần giúp khi nàng quyết định lên núi để làm vợ "quái vật" theo lời sấm thần của Apollo, thì bây giờ chắc chắn thần vẫn còn quanh quẩn đâu đây để theo dõi bước chân Psyche?
10- Những nhiệm vụ không thể thực hiện được
Bốn công tác khó khăn mà Psyche đã làm được nhờ sự trợ giúp của các vị thần là phân loại các hạt thóc đã trộn lẫn với nhau trong một thời gian ngắn ngủi, nhặt lông trừu vàng bên bờ sông, lấy nước từ sông Styx, và xuống thế giới bên kia, qua sông Archeron để lấy hộp chứa kem nhan sắc của Persephone, vợ vua Hades, về cho Aphrodite.
Công việc đầu tiên mà Arphrodite ra lệnh Psyche phải làm là nhặt riêng ra một đống lớn những hạt giống đủ loại mà bà đã trộn lẫn với nhau, việc phải hoàn tất nội trong một buổi chiều. Làm sao mà Psyche có thể làm đuợc công việc mất nhiều thì giờ này nếu không có những con kiến đã giúp Psyche nhặt hạt riêng rẽ ra.
Hạt giống là những bảo vật của trời cho loài người từ thuở khai sinh lập địa. Những hạt giống này cũng giống như những hạt suy nghĩ đang đuợc sắp xếp trong đầu óc Psyche. Cần phải sắp sếp cho đâu ra đấy. Hạt giống này cũng hầu như đang nẩy mầm và sinh sôi trong cơ thể Psyche nếu ta nghĩ đến một Psyche đang mang thai sau những ngày ân ái cùng chồng.
Cũng như chúng ta, ai ai cũng có cả đống hạt tích tụ trong đầu, những chú kiến ám chỉ những sự nhẫn nại, kiên trì mà chúng ta phải đương đầu với để sắp xếp cho mọi sự đuợc minh bạch. Hay hạt đủ loại này có thể ví như những tài lực tiềm ẩn còn chất đống trong đầu chúng ta, những tiềm năng chưa đuợc sử dụng đến?
Công tác thu lượm lông trừu vàng, nói một cách tâm lý, phải chăng ám chỉ công việc nào cũng cần suy nghĩ, lựa đúng lúc mà thực hiện, không thể vội vàng hấp tấp làm cho xong?
Lời thần mách ở đây cũng như khi ta gặp khó khăn thì ta, thay vì vội vàng hấp tấp thực hiện, lại khôn ngoan suy tính lựa chọn -chính ta nói, đặt câu hỏi và trả lời với chính ta- chọn thời điểm thích hợp nhất để thực hiện.
Công tác thứ ba của Psyche là lấy nước từ sông Styx lên cho Aphrodite. Thêm một lần nữa, chúng ta thấy một Psyche cân nhắc những nguy hiểm mà nàng phải hứng chịu. Con chim đại bàng Ganymedes của thần Zeus đã giúp Psyche đúng lúc. Phải chăng thiên nhiên nhiều khi mang lại quá nhiều thử thách mà nếu chúng ta không có lòng tin thì khó mà thực hiện đuợc? Lòng tin là một hỗ trương cần thiết giúp ta có nghị lực và phấn đấu.
Công tác cuối cùng là một thử thách mà đích thân Psyche phải làm, lẽ dĩ nhiên là có sự mách bảo và trợ giúp của những vị thần có từ tâm. Arphrodite ra lệnh cho Psyche đi xuống âm phủ để xin chút thuốc thoa làm đẹp thêm nhan sắc của Persephone, vợ vua Hades. Làm sao một người trần thế có thể xuống âm phủ nếu không chết? Vậy mà Psyche sẵn lòng nhảy tử vực cao xuống sông Styx để xuống âm phủ. Có thần nào có thể để một người đàn bà trẻ đang trong tình trạng quẫn cực đến tận cùng mà không giúp?
Đúng, thần có giúp và chỉ bảo để Psyche xuống được âm phủ, qua các cửa ải khó khăn một cách an toàn, và trở về trần gian với cái hộp có đựng mỹ phẩm của Persephone.
Bây giờ là lúc cơn bĩ cực đã qua rồi, nhưng lại không dễ dàng cho tâm trạng Psyche, Thần đã dặn dò rất kỹ là Psyche không được mở hộp chứa kem thoa mặt của Persephone ra mà phải trao cho Aphrodite nguyên vẹn.
Tại sao khi trao hộp cho Psyche đi xuống âm phủ, Aphrodite lại phải nói đó là hộp dùng để chứa mỹ phẩm? Tại sao thần lại dặn kỹ là không đuợc mở hộp? Phải chăng đây là cái tình tiết khéo léo của câu chuyện đã dự trù cho một biến cố chết đi sống lại qua một hành lang chuyển tiếp giữa đen tối địa ngục và ánh sáng của nữ thần để cho câu chuyện Cupid và Psyche có đuợc cái kết cuộc tươi sáng?
Psyche đã trải qua nhiều hành trình cực khổ, Psyche cũng mệt mỏi vô cùng, Psyche là một người đàn bà trẻ, và Psyche cũng có lòng hiếu kỳ và lòng ham muốn. Một chút kem tô chuốt sắc đẹp của Persephone chia xẻ cho Psyche thì có mất mát chi đâu? Aphrodite đã hành hạ Psyche quá sức rồi, nay Psyche có ăn gian một chút, lấy truớc một chút kem sắc đẹp để thêm chút nhan sắc cho vui lòng Cupid khi gặp lại thì cũng chẳng phải là trọng tội.
Thế là Psyche hé mở nắp hộp và khí lạnh ngủ của sông Styx bủa vây Psyche, đưa nàng vào giấc ngủ.
Psyche là người và hành động của nàng đã cho thấy tâm hồn của nàng đang phát triển, tiềm thức đang lý luận, phân tích cái hay, cái dở, liều lĩnh, thử thách, cân nhắc hậu quả và hành động theo bản năng.
11- Cupid giúp Psyche
Lòng ham muốn ăn trộm một chút kem thoa làm đẹp nhan sắc cho chính mình đã làm Psyche mở cái hộp chứa kem sắc đẹp ra, và bị hơi lạnh của sông Styx chứa trong hộp làm nàng ngã xuống chìm vào giấc ngủ.
Cupid nay đã bình phục, Cupid cũng đã thấy được một Psyche quyết tâm lấy lại lòng yêu thương của Cupid qua những gian nan vất vả mà Psyche đã trải qua. Cho đến lúc này thì Cupid đã trưởng thành trong tư tưởng hơn và tình yêu mà Cupid dành cho Psyche cũng đã trưởng thành theo. Qua tình yêu chân thật, Cupid đã cứu Psyche sống lại -một Pysche với tâm hồn rất cương quyết như tình yêu của nàng với Cupid- cùng mang nàng lên cầu cứu thần Zeus, xin thần Zeus giúp cho Cupid được sống với Psyche.
12- Psyche đuợc trở nên bất tử
Bất hạnh đã trôi qua, Psyche được Zeus cho uống ly rượu bất tử. Nay Psyche trở thành một nữ thần. Dương thế không còn ai đẹp hơn Aphrodite nữa, Aphrodite chấp thuận Psyche làm vợ Cupid, không còn ghen ghét thù hận Psyche nữa. Cupid và Psyche từ đây là một đôi thần son trẻ sống mãi mãi hạnh phúc bên nhau.
Qua bốn việc làm khó khăn mà Psyche đã thực hiện, mơ hồ như trong chuyện kể cho thấy có sự liên hệ giữa trời đất nước lửa (thiên, địa, thủy, hỏa). Đất đai với hạt lúa thóc mầm sống của con người, nước làm thóc lúa nảy mầm, khai mào sự sống, sự ấm áp của lông trừu vàng tượng trưng cho ngọn lửa giữ tâm sáng suốt, và không khí của trời là môi trường để con người hít thở, sống hoà đồng với thiên nhiên. Psyche đã khai thông được mọi trở ngại, vượt qua được những thử thách, chứng tỏ đuợc tấm lòng thành, trí trưởng thành, cùng tình yêu mỗi ngày một lớn mà Psyche đã dành cho chồng nàng là thần Cupid. Psyche đã xứng đáng để được buớc vào địa vị của một nữ thần, cùng hưởng tình yêu vĩnh cữu, mãi mãi bên Cupid.
Để chấm dứt bài viết, xin phỏng dịch câu nói của Lucius Apuleius: "Tình yêu chỉ có thể nẩy nở trong Tâm hồn, và Tâm hồn chỉ có thể bước vào vườn Địa đàng qua cánh cửa Tình yêu".
Sóng Việt Đàm Giang
31 December 2008
Tài liệu tham khảo
- Apuleius, Lucius; Adlington, William (Translator) (1996). The Golden Ass. Wordsworth Classics of World Literature, Wordsworth Ed. Ltd.: Ware, GB.
- Apuleius, Lucius; Relihan, Joel C. (Translator) (2007). The Golden Ass;or A Book of Change. Hackett Publishing Company, Indianapolis.
- Apuleius. Cupid and Psyche (1991), Cambridge University Press.
- Apuleius; Taylor, Thomas (Translator) (1996). Fable of Cupid & Psyche. Philosophical Research Society.
- Bulfinch, Thomas. The Age of Fable; or, Stories of Gods and Heroes (1855).: Doubleday & Company, Inc., New York. Bulfinch's source is The Golden Ass (books 4-6) by the Roman writer Lucius Apuleius.
- Grant, Michael. Myths of the Greeks and Romans (Meridian). (1995). Plume
- Neumann, Erich; Manheim, Ralph (Translater) (1991) Amor and Psyche: Psychic Development of the Feminine. Mythos: The Princeton/Bollingen Series in World Mythology.
- White, Anne. The Golden Treasury of Myths and Legends (1968). Golden Press, New York.
http://en.wikipedia.org/wiki/Valentine's_Day
http://en.wikipedia.org/wiki/Cupid_and_Psyche
http://www.pitt.edu/~dash/cupid.html
http://www.wisdomportal.com/Romance/Cupid-Psyche.html
http://www.mlahanas.de/Greeks/Mythology/Eros.html
http://www.paleothea.com/Myths/Psyche.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Mythography
Trang Bìa
Photo Albums
Trợ giúp
Tìm kiếm
Thành viên
Nhóm
Ghi danh
Lý lịch
Đăng Nhập
